introduksyon

1 tasa kinaskas na yelo 2 tbsp minatamis na saging 1 tbsp pinipig 1 tbsp ube 3 tbsp sago (kulay pula) 3 tbsp gulaman (kulay green) 1 tbsp monggo 2 tbsp sweet beans 2 tbsp nata de coco 1 tbsp minatamis na langka 2 tbsp asukal 1 scoop ube ice cream 3 tbsp gatas *maaring lagyan ng leche flan sa ibabaw halo-halong emosyon. halo-halong karanasan. iba-ibang tao. iba-ibang pagkatao. malamig. masarap. nakakangilo. ganyan kami. labo-labo. halo-halo. mura lang. bilhin n'yo. alex. angel. jau. josh. suzette. lahat tao. para sa tao, panitikan at lipunan. kay ser mykel. tao rin. labo-labo. halo-halo. tikman n'yo.

Wednesday, May 16, 2007

MaG-ekSperImenTo, paGlaRuan Ang PaNlasA

Heto ang mga akdang ginamitan ng samut-saring porma at istilo, hinango mula sa aming mga karanasan at hinubog ng aming mga malilikot na isipan. Maghanda at magulantang pagkat baka mahimatay sa iyong makikita. Ito ang makabagong uri ng paglalahad, eksperimental na anyo ng pagkukuwento. O, hala, mabibilaukan ka na ata. Sarap no? Sarap talagang maghalo-halo. Ito ang halo-halo naming mga kakaibang stilo... Iba't ibang flavor ng pagkukwento. Uy, titikman na niya....

panlasa

PALENG.K.E.

ni Aja Gulto

Motorowla ViTri. Pich-Menggo Pay. Hat & Spaysi Pringgels. Webster’s Diksyonari. Everedi bateri. Transend flash drayv. Viktori kwiz pad. Helow Kiten pilow. Asahi desk fan. TriDi siling fan. Tomeyto rist watch. ElJi BiTwentiWanHandred. Asul na pamusod (c/o batang lalaking nagtitinda sa UP Lagoon). Steypler. Yeso. Max steypol wayrs. Katleya yelow pad. Deytaeys disket. Fibrela ambrela. Hawsing ng selfown. Kartolina. Feyber-Kasel waterkolor pensil. Rivs peyntbrash. Bolpen. Lapis. Pambura. Palda (c/o ukay-ukay). Havana slipers. Niveya lowshon. Milku anderarm & fut pawder. Hanger. Alarm klak. Bahay ni kuya. Sinturon. Nokiya FiftiWanTen. Twalya. Alkansya. Laptap. Singsing. Hikaw. Kwintas. Panti. Bra. Bag. Unan. Kumot. Hanabishi otomatik ayorn. Raber shus. Upuan. Manika. Basurahan. Kurtina. Kalendaryo. Ruler. Istadi teybol. Ridings na sandamakmak. Libro. Pensil keys. Kalkyuleytor. Paket buks. Glu at peyst. Tsarjer. Tutbrash. Klows-ap tutpeyst. Pantin shampu. SkinWayt lowshon. PiEych Keyr feminin wash. Pand’s feyshal krim & wash. Viktorya’s Sikret perfyum. Paking teyp. Litrato. Tayprayting. Aliw. Namfrel. Komelek. Pulitiko. Boto. Ikaw?
eksperimento

Joshua Lorraine Soriano

bagong inobasyon

Suzette Dagli
subukan

Wall Vandalism , shows different thoughts and reflects different personalities. Junicynth Paula "Jau" Agon

kabataan

FOURTH PERIODICAL EXAM IN GMRC 6

ni Alexandra Gabrielle Francisco

INSTRUKSYON: Sa pagsagot ng tanong, siguraduhing malinaw ang pagkakasulat ng mga sagot na ibibigay. Nasa ika-anim na baitang ka na kaya dapat lamang na ang simpleng alituntuning ito ay masunod mo. Itim na bolpen lamang ang maaaring gamitin; bawal ang pula, asul, berde, at mas lalong bawal ang multi-colored rainbow at pink! Cursive handwriting dapat ang pagkakasulat ng mga sagot. Basahin muna ang buong eksamin bago sagutan. Ang mga hindi susunod sa mga alituntuning ito ay makakakuha ng deduction sa iskor.

I. Enumeration.

1-14. Mga paraan sa paggawa ng pataba

II. Multiple Choice: Bilugan ang letrang tumutukoy sa tamang sagot.

1. Anong bahagi ng embryo ang unang nabubuo?

a. puso

b. utak

c. parehong a at b

d. walang tiyak na kasagutan

2. Ano ang tamang salin sa wikang Ingles ng pariralang “minumultong bahay”?

a. haunted House

b. haunting house

c. hunting house

d. parehong c at d

III. Tama o Mali. Isulat ang T kung tama ang pahayag, at isulat naman ang M kung mali ang

pahayag.

1. Sa asignaturang English, isa sa mga ipinagagawa sa mag-aaral ay ang writing composition o sulatin, na madalas ay ipinasusulat sa isang workbuk na bibilin sa umpisa ng taon.

2. Mas madalas sa hindi, wala pang dalawang talata ang naisusulat ng karamihan sa mga mag-aaral.

3. Kung ikaw ang magwawasto ng mga sulatin, mas madalas sa hindi ay masusuklam ka sa mga pinagsususulat ng mga mag-aaral, liban sa ilang kahit papaano ay may natutunan sa asignatura.

4. Kung ikaw ang magwawasto ng mga sulatin, mas lalo kang mauubusan ng pasensya kapag napansin mo na mas mauunawaan mo pa ang mga sulatin nila kung ipinasulat na lang nila ang mga ito sa manok.

5. Tanging ang guro lamang sa English ang may karapatan at tungkulin na iwasto ang mga sulatin ng mga mag-aaral.

IV. Essay.

Kapag tinawag ka ng guro mo na tanga, ano ang dapat mong gawin?

PAALALA: Sa exam na ito, bawal mag-English, mag-Taglish o mag-Espanyol. Bawal ang scratch paper dahil wala namang paggagamitan. Ipasa ang papel pagkatapos mag-exam at huwag iuuwi sa bahay para doon sagutan. Tandaan na hindi ito ang iyong huling eksamin para sa linggong ito at kailangan mo pang mag-aral para sa iba. Higit sa lahat ay huwag na huwag na HUWAG mong babasahin ang answer key sa likod ng eksamin na ito. Maari mo nang simulan ang pagsagot.

Tagubilin sa tigawasto: GALIT AKO SA MGA GRADESCHOOL TEACHERS. Okei, hindi naman siguro sa lahat ng guro sa mababang paaralan. Doon lang sa ilang mga guro ko noong ako ang nasa gradeschool. O sige na nga! Hindi naman siguro galit, irritated lang. Kinukonsensya ako; ang sabi pa naman sa akin ng mga magulang ko ay bawal magtanim ng sama ng loob sa kapwa. Bakit ganoon katindi ang aking siphayo? Puwes, ipagpatuloy mo ang pagbabasa ng answer key na ito at tandaang pulang bolpen lamang ang maaaring gamitin tuwing magwawasto ng eksamin.

I. Enumeration.

1-14

¨ Pumili ng maaliwalas subalit malilim na paglalagyan ng gagawing pataba.

¨ Tanggalin ang mahahabang damo.

¨ Humukay ng kanal sa paligid ng gagawing pinaka “kama” o patungan ng ginagawa.

¨ Sa unang hanay sa ibabaw ng “kamang” lupa, isalansan ang tinaggal na talahib, mahabang damo at dahong tinanggal sa puno. Dagdagan pa ito ng iba pang mga damo na makukuha sa paligid sa taas na anim hanggang walong pulgada.

¨ Patungan ang kama ng pinutol na dahon ng saging at harangan ang gilid ng kama. Ipunin ang mga basurang nabubulok.

¨ Diligan upang mapabilis ang pagbulok nito.

¨ Ipunin ang dumi ng hayop at ipatong sa ibabaw ng salansan.

¨ Takpan ng lupa mula sa pinagsigaan ng dumi ng hayop. Gawing 6 na pulgada ang taas ng patong sa lupa.

¨ Diligang mabuti.

¨ Salansanan ng damo ang ikatlong patong. Diligan uli.

¨ Pagsalit-salitin ang pagsasalansan ng dumi ng hayop at lupa, gayundin ang damo hanggang umabot ng isa’t kalahating metro.

¨ Takpan ng makapal na plastik o bubungan ng dahong niyog o cogon.

¨ Suksukan ng 2 o 3 kawayang bumbong ang ginagawang pataba.

¨ Diligan palagi.

Maaaring ibilang na tama ang sagot ng mag-aaral kahit na hindi sa mga saktong katagang nakasulat ang kanyang sagot, basta’t ang konsepto ng bawat aytem ay naroroon. Kailangang nasa tamang pagkakasunod-sunod ang mga sagot at maayos ang pagkakasulat. Kung hindi ay maaaring malian.

Habang sinusuri mo ang bawat titik ng mga sagot ng iyong mga estudyante, pagmuni-munihan mo na rin kung gaanong kalaking kalokohan ang bahaging ito ng eksamin. Isipin kung sa likod ba ng namamayaning katahimikan kanina sa klasrum ay walang nagmumura sa kalooban niya at sinasabing “ ‘Tang ina, san ko naman gagamitim ‘tong kalokohang ito?” Isipin kung makatarungan nga bang ipasaulo ang lahat ng mga bahaging maaaring ipa-enumerate, at pagkatapos ay isa o dalawa lang naman ang ipapatanong. Isipin kung may saysay ba ang kabisaduhin ang pagkakasunod-sunod ng mga paraan sa paggawa ng pataba at kung anu-ano pang pagkakasunod-sunod, kung hindi mo naman isasagawa ang mga hakbang na ito sa iyong buhay. Isipin kung may nauunawaan ba talaga ang mag-aaral sa kanyang kinakabisado, o kung memory enhancement lang ang makukuha niya dito.

Pero hindi ko iniisip ang mga bagay na ito noong nasa gradeschool ako. Basta tamad ako magkabisado at kailangan kong mapanood ang eipsode ng Hunter X Hunter na ipinalalabas noong mga panahong iyon. Ang alam ko lang, mas madalas sa hindi ay hindi ko sinasagutan ang bahaging iyon ng eksam, at mas madalas din sa hindi ay mahigit sa sampung puntos ang nawawala sa akin kapag nangyayari iyon. Hindi naman ako bumabagsak kaya ayos lang.

II. Multiple choice

1. Tiyak ay sa bahaging ito ay hindi mo rin nasisigurado ang kasagutan sa tanong. Maaaring makakita ng bilog sa kahit aling letra, depende sa tatamaan ng bolpen ng mga mag-aaral sa panghuhula. Pero ang tamang sagot ay ang letrang D. Huwag mo nang itanong kung bakit. Hindi ko rin alam, kasi hindi rin malinaw ang pagkakapaliwanag sa akin noon. Ikatha sa isipan ang eksenang ito. Umaga. Klase sa Science para sa mga mag-aaral ng ikalimang baitang. Noong araw na iyon ay dumating ang DECS supervisor na nagmamasid sa aming paaralan, at napagpasiyahan niyang panoorin ang guro namin sa Science habang siya ay nagtuturo sa amin. Siyempre, todo-handa si Ma’am Science. Nagpadrowing pa ata ng dayagram ng Life Cycle of a Human Embryo (iyon ang nakasulat sa gawing itaas ng manila paper) sa isang mag-aaral na magaling gumuhit. Umpisa ng klase, pa-Ingles-Ingles pa si Ma’m. Pa-impress nga. Hindi mo naman masisisi dahil ebalwasyon ng DECS ang nakataya, pati na rin ang reputasyon niya bilang guro. Okey na sana, hanggang…

“Questions?”

At may magtataas ng kamay. Ako.

“Ma’m…”

“Yes, Dina. What is your question?”

Siyempre, kung ang guro ko nagpapa-impress, ako rin.

“Ma’m, which part of the embryo is developed first? The brain or the heart?”

Medyo matagal-tagal ding katahimikan. Iyan ang sumunod sa aking tanong. Para hindi mapahiya, sumagot naman ang guro ko. Hindi ko naintindihan. Pakiramdam ko rin, walang tao sa klasrum na iyon ang nakaintindi sa sinabi niya. Nakatayo pa rin ako at manaka-nakang sumusulyap sa likod ko, sa supervisor ng DECS. Ang tagal sumagot ng guro ko, paikot-ikot at nakakainip. Sa wakas, natapos din siya, pero kahit noong katapusan ng klase ay hindi ko pa rin alam ang sagot sa tanong ko. Pagkatapos ng klase namin sa Science ay Recess, kaya nagmamadaling tumakbo ang mga mag-aaral. Halos kasabay ko lang lumabas ang guro ko sa Science. Tahimk kaming lumabas—ako papuntang kantin, siya papuntang faculty room.

Kinabukasan, manonood na naman ang DECS supervisor. Paborito yatang pagdiskitahan ang paaralan namin. At sa klase pa namin ulit nanood. Bago mag-umpisa ang klase ay kinausap ako ng gurong oobserbahan.

“Dina.”

“Bakit po?”

“Wag kang magtatanong sa klase ko mamaya, ha? Wag kang magtatanong ng kakaiba, ha?”

Mula noon ay naging pamoso na ang pangalan ko sa pagtatanong ng mga tanong na mahirap sagutin. Pero sa totoo lang, hindi naman ako laging nagtatanong. Paminsan-minsan lang, at hindi rin lahat ng mga tanong ko ay mahirap sagutin. Noong ikunuwento ko ito sa aking ama, matagal-tagal din nilang pinalaki ang ulo ko (nang hindi naman siguro sinasadya) sa pagsasabing matalino ako at naiisip ko ang mga ganoong tanong. Ako naman, dahil paslit pa ay masaya naman sa mga natatanggap na papuri. Hindi ko sineseryoso ang mga bagay na ito, dahil abala ako sa pag-iisip ng mga bagong tanong at ng mangyayari sa susunod na kabanata ng Cardcaptor Sakura na ipinalalabas noong mga panahong iyon. Wala namang gurong nagalit sa akin kaya ayos lang.

Oo nga pala, hanggang ngayon ay hindi ko pa rin alam kung puso ba o utak ang nauuna sa pag-develop ng embryo.

2. Ayan, sigurado dito maraming magkakapare-pareho. Tiyak na halos lahat ng mga estudyante ay magsasagot ng letrang A. Oo nga naman, iba naman ang bahay na nagmumulto (haunting house) sa bahay na nangangaso (hunting house) sa bahay na minumulto (haunted house). Letrang A nga ba ang sagot? ENGK! Mali! Mali, mali, mali! Ang tamang sagot ay letrang D, maaaring haunting o hunting house. Oo, iyon ang salin sa ingles ng pariralang “minumultong bahay”! Ayaw mong maniwala? Puwes, mag-away kayo ng guro ko sa English!

Magkatha ulit ng isang eksena sa iyong isipan gamit ang paglalarawang ito. Umaga ulit, pero sa klase naman ng English, at ang mga bata ay nasa ikatlong baitang. Noong araw na iyon ay nagsagot at nagwasto kami ng isang maigsing seatwork. Pagdating sa ikaapat na aytem sa pagwawasto namin (ugali na sa paaralan namin na kapag sa mga maiigsing eksamin ay maaaring kami na mismo ang magwasto ng mga papel namin) ay nagtaas ako ng kamay.

“Ma’m…”

“Yes, Dina?”

Tayo naman ako. Lumapit pa sa desk ng titser.

“Ma’m, tama po ba ito? Haunting house talaga ang sagot?”

Itinuro ko naman ang ikaapat na aytem, na kung saan binilugan ng kaklase ko ang numero at isinulat ang tamang sagot sa gawing kanan nito. Hindi ko talaga matanggap. Haunting house. Kaya naman di ko rin napigilang tumayo. Nagpatuloy ang guro ko.

“O why, is there a problem with it?”

“Yes, Ma’m. There’s no such thing as a haunting house. Shouldn’t it be a haunted house?”

Natahimik na naman ang klase. Siguro di na rin nakatiis ang guro ko.

“No, the correct answer is haunting house. Take your seat.”

At dahil ako ang estudyante at siya ang guro, sumunod naman ako. Pero hindi talaga matinag ang paninindigan ko. Hindi puwede.

There’s no such thing as a haunting house!

Kaya naman naghanap ako ng isang pangungusap sa aklat namin na naglalaman ng pariralang “haunted house”. May misyon ako noon. Patunayang hindi ako nagkamali at haunted house talaga ang sagot! Conceptually incorrect ang haunting house, isang nagmumulto na bahay? Puwede ba?

At nakakita ako. Success! Kaya naman sa kalagitnaan ng pagkuha ng mga iskor ng mag-aaral, humagibis ako patungo sa desk ng titser.

“Ma’m! This is it! It’s supposed to be a haunted house.”

Alangang magagalit na mang-aalaska ang guro ko. Halatang naiinis na sa akin habang tinuturo ko ang pangungusap sa libro. Nakatingin siya at waring masusing binabasa, kahit isang parirala lang naman ang itinuro ko. Halatang nag-iisip. Kung nag-iisip ba siya ng lusot o kung pilit niyang pinatatanggap sa sarili niya na tama ako ay hindi ko alam. Ilang sandali rin iyon. Binalik din naman niya ang libro at tumingin sa mga kaklase ko.

“Class, what is the correct answer?”

Mahina ang sagot nila, malabo at hindi sabay-sabay. Hindi ko nga naintindihan agad, hanggang sa siguro’y nahikayat na rin ang iba dahil mas marami ang nagsasabing…

“Hunting house.”

“Ayan, narinig mo na? Iyon ang sagot.”

Natahimik ako, umupo at nakinig na lamang sa sumunod na patatalakay. Pag-uwi ko sa bahay ay ikinuwento ko ang mga pangyayari sa aking ama, at natuwa siya dahil napatunayan ko na naman na hindi ako basta-bastang estudyante. Siyempre, dahil paslit ay tuwang-tuwa rin ako. Kung iniisip mong napag-initan ako kinabukasan ay hindi naman ganoon ang nangyari. Ang insidenteng ito ay hindi na ulit nabanggit sa aming paaralan. Iyon nga lamang ay kabaligtaran ang nangyari sa bahay namin. Kumalat ang usaping ito sa aking ibang kamag-anak, at mula noon ay binansagan ang guro ko sa English na “Hunting-house”.

Dahil sa musmos pa lang ako noon at wala pang siyam na taon ay hindi ko talaga isinapuso ang mga bagay na ito. Naisip ko, pero hindi ko pinanindigan na napakalaking kalokohan na tanggapin ang existence ng isang nagmumulto at nangangasong bahay. Abala ako noon sa pagsusulat ng mga maiikling tula at kuwento at sa pag-aabang sa Ghostfighter na ipinalalabas noong mga panahong iyon. Sabi sa akin ng mga magulang ko, hindi ko na kawalan ang pagkakamali ng guro ko dahil alam ko naman ang tama. Oo nga naman, at saka sa isip ko noon, baka nalito lang siya, kaya ayos lang.

III. Tama o Mali

1. T. Uso ito sa mga pribadong paaralan.

2. T. Isa itong masaklap na katotohanang dapat mong tanggapin bilang mga Pilipino. Maaaring hindi totoo para sa ibang paaralan.

3. T. Isa pang masakit na katotohang dapat mong tanggapin. Maaari ring hindi totoo para sa ibang paaralan.

4. T. Masakit na pagkabigong dapat tanggapin ng mga gurong nagpapasulat ng paulit-ulit ng tig-iisang letra ng alpabetong Filipino. Hindi totoo para sa ibang mag-aaral ng aming paaralan.

5. M. Oo, maling isiping guro ng English ang tanging puwedeng magwasto ng mga sulatin namin noon. Noong nasa ikaapat na baitang ako, AKO ang nagwawasto ng mga sulatin namin. Tama ang nabasa mo. AKO. Isang mag-aaral na nasa ika-apat na baitang ang nagwawasto ng mga sulatin ng mga kapwa niya estudyante sa ika-apat na baitang. Ngayon ay muli kang magmuni-muni. Tama ba na pagtsekin ang isang estudyante sa Grade Four ng mga sanaysay at iba pang uri ng akda? Paano masisigurong tama ang pagwawasto ng mag-aaral na iyon? Hindi ba dapat guro ang siyang nagwawasto ng ganoong mga bagay, dahil siya dapat ang may sapat na pinag-aralan, at ang dapat na sumusubaybay sa pag-unlad ng kanyang mga tinuturuan? Hindi ba dapat ay ilaan ng mag-aaral ang oras niya sa iba pa niyang mga obligasyon, imbes na gawin ang trabahong hindi naman sa kanya?

Pero siyempre, dahil bata pa nga ako noon ay wala pa akong muwang sa mga kawalang-katarungan na nangyayari sa akin. Abala ako sa pagwawasto ng mga sanaysay, pagsusulat ng mga sarili kong sanaysay, at pagsubaybay sa Fushigi Yuugi na ipinalalabas noong mga panahong iyon. Hindi naman kasi naapektuhan ang pag-aaral ko kahit medyo nadadagdagan ang trabaho, kaya ayos lang.

IV. Essay.

Sa bahaging ito ay malayang makapagpapahayag ng saloobin ang mag-aaral. Huwag ipinid ang mga pintuan ng kanyang isipan. Hayaang sabihin ng mag-aaral kung ano ang tama at maling nakikita niyang ginagawa sa paligid niya, basta’t hindi siya gumagawa o nagsasabi ng kabuktutan.

Ika-anim na baitang. Klase namin as Mathematics. May ipinaliwanag ang guro, pagkatapos ay nagbanggit ng pahina na aming sasagutan. Nasa gitna ako noon ng kaligayahan—kakukuha ko lang ng mataas na marka sa isang eksamin noong nakaraang klase. Kaya naman hindi ko napakinggang mabuti ang sinasabi ng guro ko. Noong matapos siyang magpaliwanag ay nagsimula agad, kaya hindi na ako nakapagtanong pa. Pagkatapos ng pagsagot ay nagpalitan na ng mga papel para iwasto. Pagtingin ko sa papel ng tsetsekan ko ay natanto kong iba ang pahinang nasagutan ko. Nagtaas ako ng kamay at nagtanong kung maaaring ibilang na tama ang mga sagot na tama naman ang pagkakasagot, kahit na mali ang pahinang nasagutan. Nag-umpisang sumama ang timpla ng guro at sinabing hindi puwede. Kinulit ko. Kinulit ko nang kinulit. Dahil doon ay nagalit ang guro at sinabing, “Anong hindi mo naintindihan? Hindi ka ba nakikinig sa paliwanag ko? Ang sabi ko, ito ang sasagutan, bakit ito ang sinagutan mo? Hindi ka kasi nakikinig! Ang sabi ko…”

Nakayuko ako habang pinapagalitan, pinapahiya sa buong klase. Sumisilip ako sa mga kaklase ko, lahat sila tahimik. Napatingin ako sa labas. May ilang usiserong nakikinig, pero biglang umaalis. Siguro masama talaga ang tingin ng guro ko noong mga panahong iyon. Hindi ako makatitig sa mga mata niya. Ni hindi ko maiangat ang mukha ko. Hindi ko alam kung dahil ba sa takot, pagkalito, o kahihiyan.

“Kung saan-saan kasi lumilipad ang isip mo! Hindi ka tuloy nakikinig!”

Mas mainam pa kung binato na lang niya ako ng eraser o kahit walis tambo. Sa haba ng hagupit niya ay hindi ko na matandaan ang lahat ng sinabi niya, pero tandang-tanda ko ang damdamin ko noong mga panahong iyon. Lalo na noong binitawan niya ang salitang iyon.

“Tanga!”

‘Tang ina. ‘Tang ina talaga. Hindi ko maipaliwanag sa isang mas kalugod-lugod na salita. Nakayuko ako, oo, pero hindi ako umiiyak. Noong sinabi niya ang salitang iyon, lahat ng emosyon ko nagbuklod at naging iisang emosyon—galit. Napakatinding galit. Hindi ako mahilig magmura at kinokonsensya ako nito pero sa isip ko minumura ko siya. “Sino ka para tawagin akong tanga?” inisip ko. Nagkuyom ako ng kamao, parang may hawak na patalim. Natatandaan ko iyon. Iniisip kong may taglay akong kapangyarihan sa lupa, at kaya kong biyakin ang sahig at lamunin ang lahat ng mga bagay na naroon, kasali ang gurong iyon. Pero hanggang isip na lang ang mga bagay na iyon. Hindi ako makalaban habang minamaliit niya ang pagkatao ko. Habang pinaninindigan niya na siya ang nakatatanda, siya ang may mas mataas na pinag-aralan, at siya ang nasa harapan.

Siya kasi ang guro. Kaya hindi ako makasagot sa kanya.

Maya-maya’y nag-ring na ang bell. Tanghalian na. Siguro napansin na rin niyang marami na sa amin ang di na makapaghintay na kumaripas ng takbo papuntang kantin.

“Sa susunod, makinig kang mabuti kapag nagpapaliwanag ako, ha?”

Noon lang ako napahiya nang ganoon. Sa unang pagkakataon ay tinawag akong walang alam. At wala akong nagawa kundi tumango.

“Opo.”

Hanggang paglabas ko ay nakayuko pa rin ako, kahit na nakapasok na ng faculty room ang guro ko, at kahit masakit na ang leeg ko sa pagkakayuko.

mAlinAmnAm nA gAtAs at Aming mga personAl na kArAnAsAn

Heto ang mga sanaysay na hango sa kuwento ng tunay na buhay--buhay na misan'y masaya, minsa'y masalimuot, minsa'y totoong-totoo, minsa'y parang fantaserye, teleserye y sinserye, minsa'y ipagbubunyi, minsa'y isusumpa, minsa'y ipagpapasalamat, at minsa'y i-rerewind at i-flaflashback. Ganyan ang ginagawa namin dito: tinitignan ang rekord buk ng buhay at sinusuri ang mga pahina. Dito'y makikita mong sinusuri ang mga pangyayaring humuhugis sa tao, panitikan at lipunan, mga pangyayaring ginagawan namin ng sariling pananaw. Iba-iba, halo-halo. Tulad niyang kinakain mo. O di ba, ang dami? Nakakapangalahati ka pa lang. Dito rin, marami kang mapupulot. Samut-sari, daig pa ang store na sari-sari. Mga orig na ideya from yours truly...
sanaysay

Habang ika’y natutulog… ni Suzette Dagli Masaya siguro kung lahat ng paniginip ay natatandaan natin sa paggising at maari nating balikan lahat ng alaaala—mga nangyari sa buong magdamag na sa ating isip lamang naganap. Panaginip ang tanging alaala na ikaw lang ang tanging nakaaalam, isang sikreto na mapapangiti ka sa tuwing aalalahanin. Sa panaginip lang nangyayari ang mga bagay na matagal mo nang inaaasahang mangyari sa totoong buhay at ang masasabi mo na lang ay sana nga magkatotoo. Mayroon din namang mga panaginip na idinadalangin natin na sana ay manatili na lamang sa panaginip dahil kahit sa panaginip ay natakot, napatakbo, napahagulhol at napasigaw ka.

Sabi nila sa panaginip daw naisasalarawan ang mga hidden desires, takot, at mga bagay-bagay na naglalaro sa kaibuturan ng ating isipan. Kaya nga magtataka ka, minsan mapapanaginipan mo na lamang ang isang tao na kapag gising ka naman ay hindi man lamang sumasagi sa isip mo at pati ang mga bagay at lugar na di mo pa nahahawakan at napupuntahan ay lumalabas sa iyong mga panaginip. Hanapan man ng iyong malay ng isipan ng dahilan o kasagutan ang mga bahagi ng iyong panaginip na natandaan sa paggising ay minsan talagang walang connect. Kahit ganoon, ang panaginip ay mananatili pa ring bahagi natin at ekspresyon ng sarili at kaluluwa.

Nais kong ibahagi ngayon ang aking mga panaginip. Sa totoo ay hindi naman ito ang unang beses na idadaldal ko ang mga panaginip ko dahil ito ang paborito kong ikuwento sa mga kaibigan at kakilala. Minsan nga dahil sa sobrang bigay na bigay ako sa pagkwe-kwento ay na-lolost na sila kung panaginip pa ba ang kwento ko o totoong pangyayari na. Marahil sa pagbabahagi ko ng aking mga panaginip ay mailarawan ko rin ang aking sarili at maging ang mga pangyayari sa aking paligid. Sa lalim ng gabi o katanghalian man, ang mga panaginip na naglalaro sa aking di-malay na isipan ay maaring may kaugnayan pa rin sa malay at gising na mundong aking ginagalawan.

Hindi ko maipapangako na maidetalye at saktong maikwento ang aking mga panaginip pero sisikapin kong alalahanin. Pakatatandaang hindi ko nais na magbigay ng lohikal na paliwanag o siyentipikong basehan. Ang nais ko ay magbahagi ng mga kwento na sa aking isipan ay naglaro minsan sa kawalan.

Ang mga panaginip kalimitan naman talaga ay weird at sa totoong buhay ay di mo maiisip na maaring mangyari. Iyan ang katangian ng panaginip na nagpapaiiba rito sa kahit anong likha ng ating isipan dahil sa kawalan natin ng kontrol sa mga pangyayari.

Ako ay nasa Hong-Kong, nagshoshopping, paggala-gala sa isang mahabang kalye ng tiyangge. May change costume effect pa, at bigla na lamang napalitan ang damit ko ng kulay gold na baloon na palda at fuschia (Ganito ang alam ko na spelling noong napanaginipan ko ito.) pink na halter top. Bigla na lamang nagkagulo habang naglalakad ako at ang isa kong pinsan, yata. Pagkatapos ay kinailangan naming sumakay ng isang bangka na nang huminto ay nasa Vietnam na raw kami. Wla naman talagang nagsabi na Vietnam iyon pero basta alam ko na nasa Vietnam kami. Hindi ba ganoon naman talaga minsan basta lam mo lang? Nag-change costume na naman ako at ngayon ay fatigue naman, kumpleto may hard hat pa at grasa sa mukha. Nagpuputukan at patakbo-takbo ako nang nag-iisa, nawala na ang kasama ko. Pagkatapos ay kinailangan kong magtago dahil sa mainit na palitan ng putok.May isang bundok sa panaginip ko na may uka sa tabi at doon sa uka ako nagtago habang sa ibabaw ng bundok at sa paanan ay nagpapalitan ng putok. Ako naman ay nagtatago at pabaril-baril rin.

Hindi lamang isang beses akong nanaginip na ako ay isang sundalo. Dati ay nanaginip na rin ako pero dito naman sa Pilipinas nangyari. Dahil dito ay naiisip ko tuloy na kung totoo iyong sinasabi na past life, ay baka isa akong sundalo dati sa ibang panahon. Pero bukod dito ay malimit ko rin mapanaginipan na ako ay nasa peligro, may humahabol na tao, aso na kahit maliit ay sobrang bilis tumakbo o kinidnap ng kung sino tulad ng susunod na panaginip na ibabahagi ko.

Ang tagpuan naman nito ay ang bahay namin at paligid nito. Nagkaroon daw ng bangin sa pagitan ng kusina at living room namin at sa kabilang panig, sa may kusina’y iginapos ako ng ninang ko. Nahihirapan ako sa pagkakagapos sa akin at pinipilit kong gumalaw. Hanggang sa makatakas ako at tumalon patawid ng bangin Oha! Ang galing! Ngunit hinahabol ako ng ninang ko palabas ng bahay, sa kapitbahay, sa likod-bahay at balik na naman sa loob ng bahay namin. Naabutan rin niya ako dahil sa hindi na ako makatakbo sa pagod at muli ay itinali niya ako. Isa itong kidnap pero sa loob ng bahay namin, at nasaan nga ba ang mga magulang ko?

Maraming-marami pa ang panaginip ko na may habulan at krimen pero mas maraming-marami pa ang mga panaginip na nakakatawa, purong kalokohon at mga kilig moments. Ito iyong mga panaginip na hindi ko maintay na ikwento at kahit matagal ko nang napanaginipan at konti na lang bahagi ang aking natatandaan ay napapangiti pa rin ako.

Sa panaginip ang first kiss ko. Sa isang tree house ay nagkita kami ng kaklase ko noong elementary at doon ay nag-kiss. Ang aking first kiss…isang panaginip. Pero kahit sa panaginip ay hindi ako makapaniwala na iyong boylet na iyon ang hahalikan ko at wala akong naramdaman na spark. “It’s just a kiss. It meant nothing.”

Ang cellphone na katabi ko sa pagtulog, pati sa panaginip ay sumasama. Sumama ito hanggang sa aking intestine. Nawala ako sa sarili at kinain na para bang iyong chocolate na hugis piso at may balot na gold na ayokong magusot dahil ang pwedeng gamitin sa tinda-tindahan. Nginuya at di namalayang nalunok ko ang aking cellphone. Maya-maya ay tinanong ako ng aking ina kung nasaan ang cellphone ko at hindi ko siya masagot. Shet! Nakain ko yata! Nagtataka ako kung paano ko iyon nanguya at nilunok. Natakot ako na baka ikamatay ko iyon. Pero parang mas natakot ako dahil hindi na ulit ako ibibili ng phone at paano na ang mga contacts ko? Ang mga pictures? Umiyak na lang ako.

Ang pinakanakakainis na panaginip sa lahat ay ang panaginip na gumising ka na, bumangon at nataranta dahil huli na sa pagpasok sa klase. Kung kailan naman ako nagmamadali ay kung anu-ano ang aking nabangga, kung sinu-sino ang nakasalubong na tao. Sumabit na ako sa tricycle para lang di mahuli at pagkatapos pagdating ko sa iskul ay saka ko lang napansin na hindi pa pala ako naka-palda at naka-shorts pa lang na pang-ilalaim. Bumalik na naman ako sa bahay tapos nasira naman ang zipper ng palda ko. Nagmamadali akong bumalik sa iskul at pagdating ko ay tapos na ang flag ceremony pati first class kung saan ay may exam.

Whew! Stressful!

At magigising na ako, pagod at stressed kahit kakagising pa lamang.

Minsan kahit ang panaginip nakakasakit ng damdamin. Humahabol ka at di ka papansinin parang sa totoong buhay.

Kinailanagan ng tulong ng isang prof sa socio para sa research. Kumukuha ako ng socio electives sa totoong buhay. Kasama ko sa isang silid sa FC ang aking groupmates at mula sa loob ay narinig namin na may nagpapa-oral exam sa labas. Sumilip ako sa pinto at nakita ko ang isa ko pang prof sa socio na kausap ang isang estudyante, ang aking crush. “Oh my goodness! Sobrang meant to be!” naisip ko. Pumasok ako muli sa silid at hinintay na matapos ang exams. Nang marinig ko na tumahimik na ay dali-dali akong lumabas at hinabol si Crush. Para bang sobrang laki ng FC noon, ang daming pasikot-sikot at lagi akong naliligaw. Sa wakas ay naaninag ko na rin ang kanyang likod. Binilisan ko ang hakbang, suot ang pink na tsinelas na platform ang style at sa pagmamadali ko ay nadulas ako ngunit napigilan ko namang bumagsak at napasigaw. Lumingon siya pero nakita kong walang kahit anong reaksyon sa kanyang mukha at nagpatuloy sa paglalakad palayo. Ako nama’y natulala, nalungkot at marahang naglakad pabalik.

May mga panaginip naman na classic. Gaya ng panaginip na umiihi na sa toilet pero nasa kama pa pala o kaya naman ay nananaginip ng waterfalls at kasabay ng pagbagsak ng tubig sa waterfalls ay ang pag-agos ng mainit na tubig na siyang gigising sa’yo. Isa pang classic ay ang pagkahulog sa tulay. Ilang bese ko nang napanaginipan na nahuhulog ako sa tulay, doon sa tulay malapit sa bahay ng lola ko, sa mahabang tulay sa ibabaw ng malaking ilog sa Batangas, sa tulay sa aming bayan na nasa ibabaw ng polluted na ilog at sa iba pang tulay na kahit kailan ay di ko panakikita sa buong buhay ko. Ang kakaiba sa panaginip na nahuhulog sa tulay ay ang pakiramdam ng pagkahulog. Iyong pakiramdam na tulad nang ‘pag nakasakay ka sa Anchor’s Away. Sa paggising mo ay ay para bang bumaba ng isang metro ang kama mo at mahuhulog ka o kaya nama’y lumutang ka ng isang metro, basta nahuhulog ka.

Marahil ay nagtataka ka kung bakit natatandaan ko pa ang mga panaginip na ito. Ang iba sa mga nabanggit ko ay matagal ko nang napanaginipan pero dahil memorable ang pangyayari ay hindi ko agad makalimutan. Siguro rin dahil sa mga panaginip na ito nabubuhay ang imahinasyon, ang aking “wild imagination” pati na rin ang mga pangarap ko sa buhay. Meron din akong mga panaginip na malungkot at tungkol sa mga bagay at pangyayaring kinatakutan ko. Sa panaginip rin pala nabubuhay hindi lang ang ating imagination pati rin ang ating kahinaan.

Ang panaginip na habang tulog ay parang sobrang totoo at inaasahan mo, lalo na kapag masaya ang panaginip, na matandaan ang bawat detalye ngunit sa pagmulat ng mata mo ay bigla na lang wala ka nang maalala o kung meron man ay para magsilbi lang na malabnaw na paalaala. Katulad ng masasayang pangyayari sa tunay na buhay na kahit anong saya at ganda ay matatapos rin at ang matitira ay alaala na lamang. Ang mga malulungkot at nakaktakot na panginip naman ay parang mga di magagandang nangyayari sa ating buhay na hangga’t maari ay ibinabaon na natin sa limot. Ngunit ang tunay na buhay at ang panaginip ay lubusan pa ring magkaiba dahil ang panaginip ay hanggang panaginip lamang, habang natutulog at likha lamang ng ating isipan na di tulad ng tunay na buhay na hindi ako o ikaw lang ang may gawa kundi pati ang mga taong nasa paligid natin. Ang ibang tao sa tunay na buhay ay maari tayong samahan, pakialaman, alagaan, saktan, tulungan at pakitaan ng pagmamahal.

Marahil ipinagkaloob ng Diyos sa isipan at sa buhay ng tao ang panaginip upang kahit sa ilang sandali ay madama natin ang mga emosyon at ilang karansan na sa ingay at gulo ng buhay ay di natin madama at di na lubos maranasan. Marahil rin ay may mga kahulugan o mensaheng ipinaparating ang mga panaginip gaya nang sinanasabi ng mga eksperto. Hindi man natin matiyak kung bakit nga ba ganoon o ganyan ang mga panaginip natin tulad ng sa akin ay may natatangi pa rin itong halaga sa buhay natin. Ang panaginip ang isang bagay na tunay na sa akin, tunay na nagyari at tunay na nadama sa hindi tunay na pagkakataon, lugar at panahon.

dsifhoih

FILIPINO TIME

Junicynth Paula "Jau" Agon

Isa sa napakapangit na kinagawian nating mga Pilipino ay ang pagiging lagi nang huli sa takdang oras na pinagkasunduan. Karaniwan nang ang isang palatuntunan ay hindi nasisimulan sa oras na dapat ipangsimula dahil sa wala pa ang panauhing pandangal o kaya'y ang punongabala ng palatuntunan; gayon din, kulang pa rin ang mga tauhang magsisiganap, o kung hindi naman kaya'y wala pa rin ang madlang siyang dapat sumaksi sa palatuntunan kung kaya't naaantala tuloy ang lahat. Sa mga tanghalang pangmusika, tulad ng opera, konsiyerto, resital at iba pang kauri ng mga ito, aya isang karaniwan nang pangyayari ang pagiging lagi nang huli ng madlang manonood. Gayon din sa papupulong ng iba't-ibang samahan, kapatiran o kapisanan, kahit na nga ang mga ito'y binubuo pa ng mga taong wika nga'y may sinasabi o pinag-aralan, ay napangawitan na ng marami sa atin ang dumating nang huli sa pinagusapang oras. Ito ang sanhi kung bakit nagging palasak na ang bukambibig na "Filipino time," o Oras Filipino, na ang ibig sabihin ay sira, walang katiyakan pagka't lagi nang atrasado.Tunay na nakatatawang-nakakaawa para sa isang bansang katulad ng sa atin na naghahangad na magkaroon ng isang marangal at mataas na kalagayan sa lipunan ng mga bansang bihasa t malalaya kung maringgan natin ang ating mga kababayan ng gaya ng mga sumusunod na pananality: Hoy, mamayang ika-pito ng gabi, "American time;" "Partner, baka mahuli ka sa takdang oras, hindi Filipino time ang usapan natin;" o kaya'y "Ayoko ng Filipino time, usapang maginoo ito, ha?" at marami pang katulad nito na ang ibig sabihin ay dahop na dahop sa pagkamaginoo at hindo dapat pagkatiwalaan ang isang Pilipino dahil sa siya'y marunong tumupad sa oras na napag-usapan. Sa ganitiong pangyayari, na ang oras ng mga Pilipino o "filipino time" ay sira at walang kaganapan, ay maaari rin naming sabihin na ang mga Pilipino pala ay sira na katulad ng ating orasan ay ano naman kaya ang hinaharap ng isang BANSA na ang mga mamamayan ay palagi nang sira at walang katiyakan sa pagtupad napagkasunduan.

opinyon

Halalan Bente Siete..

ni Joshua Lorraine Soriano

Eleksyon nanaman! Mapupuno nanaman ng mga poster ng mga tumatakbong politiko ang aming mga pader. Magiingay nanaman ang mga supporters ng mga kandidato tuwing umaga isisigaw ang mga pangalan at kung saan tumatakbo ang kanilang kandidato. Puro kalat nanaman ang harap ng bahay dahil sa mga flyers na ipapakalat ng mga nagtratrabaho sa kanila. Makakasabay nanaman sa simbahan ang mga nangangandidato. Iba ang eleksyon sa taon na ito dahil rehistrado na ako. Makakaboto na ako. Dahil dito masnaging aware na ako sa kung sino ba ang dapat iboto. Araw-araw ako nagbabasa ng dyaryo at nakikinig sa mga usapang pelikula. Sa aming tambayan sa U.P halos araw-araw napaguusapan ang mga nangangandidato. Marami ako nalaman tungkol sa kanila, ang ilan daw ay mga jueteng lords, karamihan ay kurakot, iba naman ay may ari ng isang porn na babasahin, ang iba naman ay mga bababero, ang iba naman ay may dalawang asawa. Nakakagulat ang mga impormasyon na ito. Bakit ganito ang mga tumatakbong kandidato? Hindi ba dapat hindi lang pamumuno at pagsisilbihan sa bayan ang gawin ng mga ito, hindi ba dapat role models sila sa kabataan. Nakakadismaya ang kaalamang ito. Ano a ang rason kung bakit tumatakbo sila sa politika? Sa isang artikulo na naisulat ng isang propesor ng U.P sinabi niya na karamihan ng mga nangangandidato ay tumatakbo para protektahan ang kanilang yaman. Protektahan ang kanilang yaman? Ang ibig sabihin ba nito ay mangungurakot sila para magkapera dahil sa pagkakaalam ko mababa lang ang sweldo ng mga politiko. Nag-iba ang pagtingin ka sa polotiko ng malaman ko ang mga bagay-bagay na ito. Huling linggo na ng pangangandidato. Nagaapura na ang mga tumatakbo. Nilalabas na nila ang kanilang last hoorah. Sa aming bahay may kumatok na supporter ng nangangandidato at namimigay sila ng mga pamalengke. Hindi ba bawal ito? Ang palusot pa nila ay generous lang daw talaga ang kanilang kandidato. Hindi daw ito madamot. Ang pinsan ng aking kaibigan ay nagtratrabaho bilang coordinator ay namimigay sila ng pera sa mga botante. Para daw mahikayat nila ito iboto ang kanilang amo. Hindi ba dapat ang mga botante ang pumili ng kanilang mga iboboto? Yun na nga lang ang kanilang magagawa bilang parte sa paghalal sa mga tauhan sa gobyerno. Hindi ba ito uri ng pangungurakot? Ang sabi nila kaya daw grabe ang pangungurakot sa ating bansa ay dahil sa ating kasaysayan na ganito ang ginagawa ng mga Espanyol noong sila ay namuno ditto. Namana daw natin ito. Totoo na may kinalaman ang mga nangyari noon sa mga nangyayari ngayon. Malaki talaga ang kinalaman ng kasaysayan sa nangyayari sa kasalukuyan. Pero hindi ba ang depinisyon ng kasaysayan ay “ang mga pangyayari noon para maintindihan ang kasalukuyan at mapaghandaan ang hinaharap.” Bakit parati na lang natin tinatanggap ang kasalukuyan laging dahilan ang kasaysayan? Sasabihin na sa hinaharap na natin lutasin ang problema ng kurapsyon at pandaraya sa eleksyon. Tapos ang hinaharap ay magiging kasalukuyan na at wala pa ring pagbabago na nagyayari. Sana ang huling eleksyon na ito ang gagamit ng kadayaan para manalo ang mga kandidato. Sana sa susunod bigyan na ng mga ito ng kalayaan ang mga mamboboto na iboto ang kanilang nais iboto na sa tingin nila ang may karapatan sa puwesto at respetuhin sana ito ng mga nangangandidato. Ras na para tuluyan ng isulong ang pagbabago. Sana mamulat na ang mga tao maslalo na ang kabataan sa kung ano ba ang tama sa mali at kung ano ba ang dapat gawin na pamumuno sa ating inang bayan.

hango sa karanasan

HA?

ni Aja Gulto

Labing-isang araw na lang, hindi na ako isang tineyjer. Haay, ang bilis ng panahon, dalawampung taon na pala akong naglalakbay sa mundo, sakay ng payat (ngunit maganda) kong katawan (tengkyu Lord). Hehe… Bakit ko ba kailangang sabihin pa sa inyo ang buhay ko, e wala naman kayong pakialam kung sino ako? Kung ano itong pinagsasasabi ko? Kung tiga-saan ako? Kung ano ang pakay ko sa pagsulat nito? E hindi n’yo naman kasi alam na estudyante ako ni Ser Mykel sa Humanidades 1 ngayong tag-init ‘07 e (kunin n’yo ‘yung sabjek na ‘to ha, maganda, pramis!).

Maiba ako, sino nga pala kayo, ha? Bakit ko ba kayo kinakausap e hindi ko nga pala kayo kilala? At bakit naman kayo nakikinig e ilalabas n’yo rin naman sa kabila n’yong tainga ang mga sinasabi ko, este ilalabas n’yo rin sa kabila n’yong mata ang nababasa n’yo? Makulit ba ako? Marami ba akong tanong? E sa hindi ko kayo maintindihan e. Hindi ko nga rin yata naiintindihan ang sarili ko e, at kung bakit ko ba ‘to ginagawa.

Siguro naiinip na kayo kakabasa nito, no? Sori na lang ho, kasi alam kong kung sinuman ang bumabasa nito ngayon e kailangan mo talagang basahin ito, ‘di ba? Ang dami kong tanong, alam ko ‘yun. Marami rin siguro kayong tanong, no? Aminin! Oo na, makulit na ako. Siguro ganyan talaga ang buhay, walang saysay ‘pag wala kang tanong. ‘Pag may tanong, ibigsabihin may sagot. ‘Pag may sagot, ibigsabihin dapat hanapin ito para matapos na ang pagtatanong. ‘Pag tapos na ang pagtatanong, matulog ka na. Ibigsabihin lang nun e wala ka nang silbi sa mundo, ika nga nila “tapos na ang misyon mo sa mundo.”

Para sa akin, ang mundo ay isang malaking tanong at lahat ng nasa mundo’y may kani-kaniyang tanong, at bawat isa sa atin ay mga tanong mismo. Ang gulo, no? Baka naman iniisip n’yong hangga’t may tanong ang isang tao, at hangga’t nananatili siyang isang tanong ay mananatili siyang buhay para hanapan ang mga tanong niya, maging ang kanyang sarili ng kasagutan. Hindi, dahil hindi naman talaga natin alam kung kailan matatapos ang ating buhay. Marahil iniisip n’yo ngayon ‘yung mga taong pumanaw na kung nahanapan na ba nila ng sagot ang lahat ng mga tanong nila kaya natulog na sila. Hmm, hindi lahat. Ang pagkakaroon ng mga tanong, at ang pagiging isang tanong ay nasa iyong kamay. Desisyon mo iyan, at hindi itinakda ng tadhana. Mayroong natutulog nang hindi nalalamang tanong pala sila at hindi nasasagot lahat ng kanilang mga katanungan. Kagustuhan nila ‘yon.

Alam n’yo, ako ‘yung tipo ng taong malihim. Hangga’t maaari gusto kong maging misteryo sa mga taong hindi naman talaga malapit sa aking puso. Pero mali pala ‘yon. Masamang ipagdamot ang buhay, baka kasi nasa ibang tao ang kasagutang hinahanap ng ibang tao. Kaya dapat itong ibahagi, kung anuman ang meron tayo, ipakita’t payamanin natin. Minsan nga, naiisip ko kung gustoko ba talaga masagot lahat ng tanong ko? Minsan, parang ang gusto ko na lang ay maging sagot sa tanong ng iba, kaysa manatiling isa akong tanong habangbuhay.

Isa lang ang nasisiguro ko: hindi ako mananatiling tanong habangbuhay. May buhay ako. Tao ako. May damdamin. Nag-iisip. Kritikal. Kaya kong kumilos. Tulungan n’yo ako. Baka kayo ang sagot sa mga tanong ko. May buhay tayo. May pag-iisip. May damdamin. Kumilos tayo.

Ngayon na, habang gising pa tayo…

mismo, realidad

Cyber Love Affair

ni Alexandra Gabrielle Francisco

Mayroon akong karelasyon.

Kapag narinig ito ng mga magulang ko, malamang ay mahaba-habang sermon ang matitikman ko. Kapag nalaman ito ng mga kaklase ko noong hayskul, baka atakihin sila sa puso at mawalan ng ulirat sa sobrang pagkagulat. Kapag nalaman ito ng mga kaibigan ko ngayon sa kolehiyo, hindi nila ako titigilan sa panunukso at pang-aasar na “Uy, meron na si Alex!” At nais kong linawin na ayaw na ayaw ko na ginagawa sa akin iyon.

Kaya naman bago magkalabuan, at baka kasi isa ka sa mga nabanggit ko, lilinawin ko na.

Gusto mo bang ipakilala ko siya? Puwes, Pumunta ka sa isang computer shop o di kaya’y internet café, at humarap ka sa isang—ano pa nga ba?—computer. Pagkatapos, magbukas ka ng window ng Internet Explorer, Mozilla Firefox o kung anumang ginagamit na web browser ng computer na iyan. Presto! Nakilala mo na siya.

Siya ang aking karelasyon. ANG INTERNET.

Mahaba, masalimuot, at makulay ang aking pakikipagrelasyon sa Internet. Higit pa sa kaibigan ang turing ko sa kanya. Siya ang aking katiwala, confidante, at personal assistant. Naging kanang kamay ko siya sa maraming gawain, sa ngalan ng eskwela, sa ngalan ng kamalayang panlipunan, at higit sa lahat, sa ngalan ng anime! Totoong marami na kaming pinagdaanan sa loob ng limang taon na nakilala ko siya. Siya ay aking nakilala, nakasundo, nakaaway, naka-MU, nakalaro, nakaututang-dila, at higit sa lahat ay naasahan. Ito ang aming kuwento.

Una at Ikalawang taon

Unang taon ng hayskul. Unang taon ng aking pakikipagkilala sa Internet. Unang linggo ko noon sa aking bagong paaralan.

Noong nalaman ng isa kong kaklase na hindi ko pa nakikilala ang Internet, nagulat siya at tinanong, “Eh, pa’no mo ginagawa ang mga assignment mo?”

Ang sagot ko naman, “E ‘di sa mga libro.” Matalino ang tingin sa akin ng mga bago kong kaklase. Mahilig daw kasi ako sa mga libro.

Ang problema nga lang ay wala akong makitang libro na makatutulong sa akin sa paggawa ng itinakdang proyekto sa amin, na dapat ay ASAP ang paggawa kung ayaw mong maging hilong-talilong sa pagcram. Isa lang ang tanging solusyon.

Ang magpakilala at makilala siya.

Kaya naman sumama ako sa kaklase kong mukhang marunong sa pasikut-sikot ng Internet upang magkaroon naman ako ng gabay sa aking unang pakikipagkilala. Parang ganito. Mahirap naman kasi kung susugod ka na lang sa isang parti ng isang taong di mo pa nakikilala, lalong-lalo na kapag nag-iisa ka. Kaya naman wais na ang magpasama sa isang taong nakilala na ang nagdaraos ng parti.

Iyon ang unang-unang pagkakataong nakilala ko ang Internet. Bago iyon, nakakaharap ko lang ang computer kapag Computer subject namin (na kung saan wala naman kaming ibang ginagawa kundi mga application ng MSWord at Excel, at paglalaro ng computer game na Sky). Siguro bago ako tumapak ng hayskul ay mga dalawa o tatlong beses pa lang ako nakakahawak ng computer sa mga internet shop, at wala pang Internet. Kaya naman talagang kailangan ko ng gabay sa una kong pakikisalamuha sa Internet. Kaya nga nagpasama ako sa kaklase ko.

Kaso, hindi iyon ang nanyari. Abala rin siya sa pagsasaliksik para sa kanyang proyekto. Di ko naman maistorbo. Kung susumahin ko ang unang pagkakataon na nakilala ko ang Internet sa isang salita, ang salitang pipiliin ko ay kahihiyan. Una kong hinanap ang talambuhay ni Nick Joaquin. Napunta ako sa site ng Yahoo Mail. Tinayp ko sa unang kahong maaaring pagtaypan ang pangalang Nick Joaquin. Tapos kinlik ko ang Sign In. Nanginginig pa ang mga daliri ko habang ginagamay ang mouse. Hinintay ko ang resulta.

Enter your password, maliban pa sa ibang bagay na di ko na maalala.

Mga sampung minuto rin ako bago ko natantong dapat ay palitan ko ang URL ng site (at dati, hindi ko pa alam na URL ang tawag doon). Naawa na rin ang kaibigan ko at tinayp niya ang tamang site, www.yahoo.com. Hay, sa wakas, nakapag-umpisa rin. Ilang minuto lang at kahit papaano ay alam ko na ang ginagawa ko. Tayp. Basa. Skim. Klik. Basa uli. I-drag ang mouse at mag-right click. Iniisip ko, “Basta sundin ko lang ang sinabi niya.” May lumabas pang isang kahong naglalaman ng Cut, Copy, Paste, Select All, liban sa iba pa.

Ano nang gagawin ko?

First instinct: Hanapin ang kaibigan ko. Dapat nasa may gawing kanan ko lang siya e. Pagtingin ko’y wala na! Umuwi na ata. Hindi ko na sigurado kung anong gagawin.

Second instinct: Magtanong sa iba kung anong gagawin. Lapit ako kaagad sa counter at tanong sa kuya doon. Sabi ko, “Kailangan ko po itong i-print.”

Alangang matatatawa na maasar na mang-aasar ang kuyang nagbabantay. Hinaylayt niya ang mga linyang tinuro ko at kinlik ang print sa kahong kinasusulatan rin ng Cut. Binayaran ko ang pahina ng limang piso at umuwi.

Huwag kang mag-alala. Nang maglaon naman (ang ibig kong sabihin ay kinabukasan) ay natanto ko na rin ang kalinangan ng Copy-Paste sa MSWord.

Ito ang umpisa ng mahaba kong pakikipagrelasyon sa Internet. Sa dami ng pinasasaliksik sa amin na hindi makikita sa libro sa silid-aklatan namin, naging takbuhan ko ang Internet para sa mga takdang aralin na hindi ko alam kung saan mahahagilap. Wala pa ako noong sariling computer, kaya lagi akong umaakyat sa second floor ng isang grocery store na malapit sa amin dahil doon nakapuwesto ang computer shop na kung saan nagkikita kami ng Internet. Doon ako gumastos ng di biru-birong oras (at di rin biru-birong pera) sa paggawa ng mga takdang aralin at proyekto na nangailangan ng matinding pagsasaliksik. Doon ko naranasan na mag-hang ang computer na ginagamit ko, mag-restart ng computer dahil kinakailangan, lumipat ng ibang computer dahil matagal mag-restart iyong computer na ginagamit ko, at umulit mula sa umpisa dahil lubusan nang nagpaalam ang natapos ko na sa aking pagsasaliksik. Doon ko rin naranasan ang bumili ng sandamakmak na diskette bilang lalagyan ng mga files na natipon ko. Madalas kong isumpa ang mismong computer na ginagamit ko, pero madalang ko sisihin ang Internet. Kasalanan ba niya kung isinumpa ata ako ng mga diyos ng computer at lagi silang nagloloko kapag ginagamit ko? Nakakagalitan ko lang siya kapag hindi ko mahanap ang sinasaliksik ko. Pero hindi naman niya kasalanan kung walang mabuting loob na taong nag-post ng kailangan ko, ‘di ba? Kaya naman hindi ko siya gaanong sinisi para sa aking mga kamalasan.

Lumaon at nahasa na rin ako sa paggamit ng Internet. Lumaon din at pumasok na ang pakikipagkita ko rito sa aking sistema. Natuto akong makipagkita sa kanya sa ibang computer shop, hindi lang doon sa mga malapit sa bahay namin. Nakipagkita na rin ako sa kanya sa mga computer shop na malapit sa paaralan namin. Natuto na rin akong makipagkita sa kanya kahit na wala namang pinasasaliksik na kahit ano sa paaralan. Natuklasan ko ang isang mahalagang aspeto sa kanya na magpasahanggang-ngayon ay dinadalaw at hinahanap-hanap ko—ang mga site ng anime.

Matagal na akong mahilig sa anime. Puwede mo nang sabihing isa ako sa mga CAA (certified anime addicts) hanggang ngayon, pero hindi ako iyong tipong pupunta sa mga tindahang nagbebenta ng mga collectibles at bibilhin lahat ng makita ko. Di mo naman ako mapapagastos ng ganoong kalaki. Pero mahilig akong magbasa ng mga babasahin na tungkol sa mga paborito kong serye ng anime. Dito, naging kaagapay ko ang Internet. Paborito ko noong pagdiskitahan ang mga character biography. Meron ata akong mga limang diskette noon na iyon lang ang laman. Sa pamamagitan ng Internet, inaalam ko ang mga plot summary, chapter summary, movie summary, at kung anu-ano pang mga buod, liban sa ibang bagay. Kinakabisado ko rin dati ang mga kaarawan ng mga paborito kong mga karakter, mga kaarawang kung iisipin ay wala naman talagang basehan.

Alinsabay sa pagkahilig ko sa pagtingin sa mga anime sites ay ang pagkakilala ko sa Yahoo Messenger. Inabot rin ng halos isang taon bago ko naisipang gumawa ng account, sa pangungumbinsi ng isang kaibigan. Hindi ko masyadong bingyan ito ng pansin, at pagkatapos ng kalahating taon ay hindi ko na ito ginamit. Gumawa na lang ako ng bago, pero manyayari iyon sa ikatlong taon pa ng aking pagkakakilala sa Internet.

Ikatlong taon

Mabagal ang pag-usad ng aking kaalaman tungkol sa Internet. Dahil siguro iyon sa wala naman akong ibang inatupag kundi ang magbasa sa mga anime sites at magsaliksik ng mga kailangan para sa mga proyekto ko. Pero humusay na ako sa pagsasaliksik. Alam ko na ang tamang keyword na dapat itayp para makakuha ng kahit papaano’y matinong sagot kahit na parang wala ka talagang makukuha. Dahil wala nga akong sariling computer, pabilisan para bawas-gastos. Pero malakas pa rin akong gumastos sa mga proyekto. Mayroon ako dating pinasang kompilasyon ng mga impormasyon at larawan tungkol kay Rizal. Hindi ko alam kung anong nakain ko at pinaghirapan ko ng todo ang proyektong iyon, pinagandang lubusan kahit sampung porsyento lang ito ng grado namin. Kung susumahin ko ang lahat ng gastos, umabot din ako ng mga P1,500. Tama ang nabasa mo, hindi ka naduduling, at mas lalong hindi kita niloloko.

Liban sa mga gawaing pampaaralan, may natuklasan pa akong isang bagay tungkol sa Internet. Nag-umpisa iyon noong sinabi ng isa kong kaklase, “Alex, gawa ka naman ng friendster mo. Testi ko ah!”

“Anong friendster?” inisip ko. Doon ko lang nalaman na iyon pala ang bagong kinalolokohan ng mga kaklase ko at ng maraming kabataan sa buong Pilipinas. Hindi naman problema sa aking kung nahuhuli ako sa uso, tutal naman ay lagi iyon nanyayari sa akin. Sa dami ng ginagawa ko ay pinagliban ko nang pinagliban ang paggawa ng account. Sa wakas, dumating ang panahong hindi ako gaanong abala at gumawa ako ng sariling account sa friendster. Para dito ay gumawa ako ng bagong email account, na hindi ko na sasabihin dahil marami nang chain letters na dumudumog sa email ko at ayoko nang dagdagan mo pa ito.

Sa kasawiang palad, noong gumawa ako ng account ay tiyempong hindi na gaanong nangangalikot ng friendster ang mga kaklase at kaibigan ko. Minsan-minsa’y nagpadala ako ng testi noong mga panahong iyon, pero di rin nagtagal ay tinamad rin ako dahil wala naman nagbibigay ng testi sa akin. Dahil dito, madalas na ang mga dalawang beses sa isang buwan na pagtingin ko sa aking account. Ang ikalawang bahagi ng ikatlong taon ko ng pakikipagkilala sa Internet ay ang pinakamatamlay, dahil iyon ang mga panahong unti-unti na akong nawawalan ng interes sa pagbabasa ng mga internet summaries, at nabubuwisit ako sa pagkawalang-silbi ng friendster sa buhay ko.

Ikaapat na taon

Isang mahalagang bagay ang nanyari sa akin noong ikaapat na taon ng hayskul, at ikaapat na taon ng pakikipagkilala ko sa Internet. Punong patnugot ako noong ng pahayagan namin sa paaralan, at tulad nga ng sinabi ng tiyo ni Peter noong Spiderman (hindi ko alam kung 1 o 2), “With great power comes great responsibility.” At matindi ang powers ng responsibility. One-man team ako para sa karamihan ng pag-eedit at pag-layout ng diyaryo. Minsan ay ginabi ako sa pagsasaayos ng layout sa bahay ng isang kaklase. Sa lahat pa naman ng ayaw ng tatay ko ay ang ginagabi ako sa bahay ng kaklase. Noon niya napagdesisyunan na ibili ako ng sarili kong computer, na may Internet na!

Sa wakas! O kaligayahan! O kapalarang kay tamis! O ang saya saya! Mas madalas ko na rin makikita ang Internet, at sa mas mura pang halaga! Nasa rurok ako ng kasiyahan, lalo na’t hindi na ako gaanong mahihirapan. Sa mga unang gabi ng aking pakikipagkita sa Internet gamit ang sarili kong computer, naistorbo na rin ang natutulog kong Yahoo Messenger account. Natuto akong mag-chat, at makakilala ng kung sinu-sinong mga alien mula sa ibang bansa. Kasama ko sa pagsawsaw ang isa pang kaibigan, at siyempre, san pa ba kami pupunta? E di sa mga groups na walang ibang pinag-usapan kundi anime, anime, at anime!

Kaso wala naman kaming nakausap na matino doon at mas madalas sa hindi ay mga hindi naman mahilig sa anime kundi mga nakikihalo lang sa mga groups ng mga maka-anime upang maghanap ng mabibiktima, este, makaka-chat. Kaya naman naglibot na lang kami sa iba. Maghapon ako gumamit noong mga panahong iyon, at ang madalas kong puntahan ay ang groups ng mga nanghihingi ng payo. Doon kasi ang mga pinakamatitino at pinakanakaaaliw na mga tao. Nandiyan ang makakilala ako ng mga nanay na namomroblema sa mga anak, ng mga anak na namomroblema sa mga guro, at ng mga guro na namromroblema sa mga magulang na nagrereklamo. Nakakilala rin ako ng isang babaeng may nagbabantang suicidal tendency, liban sa ibang bagay. Marami akong nakilala, pero hindi pa nagdadalawang buwan ay di na ako bumisita sa mga chatroom. Wala na kasi akong matinong makausap, at tinamad na rin ang kaibigan kong sumasama sa akin.

Nahilig din ako sa pag-download ng mga mp3 ng—ano pa nga ba?—anime. Kaya pag tinignan mo ang computer ay 75 % ng makikita mong mga tugtugin ay puro galing sa mga soundtrack ng anime. Isa pang natipuhan kong i-download ay mga larawan na galing sa quizilla, isang site ng mga online quizzes. May mga larawang kalakip ng mga sagot at ito ang dahilan kung bakit ako aabuting ng higit sa 6 na oras ng pakikipagkita sa Internet para sagutan ang mga ito at makuha ang mga larawan. Hulaan mo na lang kung anong uri ng larawan ang kinukuha ko (clue: may mga sampung beses ko nang inuulit ang salitang ito).

Dumating ang panahon na tinamad na akong magdownload ng mga music at larawan dahil una, nasimot ko na lahat ng gusto ko, at pangalawa, wala na akong makitang maganda. Katapusan na noon ng ikaapat na taon ko sa hayskul. Katapusan na rin ng termino ko bilang punong patnugot. Malapit na ang pagtatapos ay hindi ko pa nagagawa ang huling isyu ng pahayagan. Dahil sa imposible na itong ihabol sa opisina, napagpasyahan kong ilagay na lang ang mga artikulo sa isang friendster blog. Nagkaroon na rin sa wakas ng saysay ang friendster sa buhay ko. Buong bakasyon bago ako pumasok sa kolehiyo, isa ito sa mga pangunahin kong inatupag—ang pag-update, pagdagdag ng mga friends, at pag-post ng mga artikulo araw-araw. Pero di rin naglaon ay tinigil ko rin ang pag-post ng mga artikulo sa blog. Huwag mo nang itanong kung bakit dahil sa tingin ko ay hindi na kasali ang usaping iyon sa puntong gusto kong ipahayag. Hindi ko pa handang pag-usapan kung bakit hindi ko na pinagpatuloy ang pinangako kong blog. Nawa’y makontento ka na sa paliwanag na iyon.

Ikalimang taon

Kolehiyo. UP. Pagbabago. Alam kong inaabot ako ng siyam-siyam sa paggawa ng layout ng pahayagan at ng mga artikulong obligasyon ko pero hindi naman ako umaabot ng alas singko ng umaga sa paggawa. Iyan ang naranasan ko sa una kong semestre sa UP, dahil sa English 10 o College English. Dito ko natutunang hindi lang Copy-Paste ang ginagawa sa mga research papers at ang art of documentation. Dito lang ako nakaranas ng inuumaga sa harapan ng computer. Dito ko natanto kung gaano ako kaswerte sa pagkakaroon ng sariling magagamit, at sariling access sa Internet. Lalo akong natutong umasa sa Internet at pakiramdam ko, ito ang mga panahong masasabi kong hindi ako mabubuhay nang walang Internet. Extension baga ng pagkatao ko.

Kaya naman malaking kawalan sa akin noong sa di malamang dahilan noong bandang katapusan ng ikalawang semestre ay nag-umpisang magloko ang modem ko, na siyang tanging ugnayang puwede kong gamitin upang makipagkita sa Internet. Pinilit kong ayusin, pero hanggang ngayon ay hindi pa rin ako nagtatagumpay. Maraming nabago sa pang-araw-araw kong gawain, at pati na rin sa diskarte ko sa paggawa ng mga research papers. Kung susumahin sa isang salita ang dinaranas ko ngayon na wala akong Internet, ang masasabi ko’y…

Pahirapan.

Balik na naman sa dati. Computer shop na naman ang takbuhan ko. Pero mayroon din namang mga pagbabago. May bago na akong kinagigiliwan ngayon. Kalimutan na ang friendster at mga chatrooms! Bumalik ako sa orihinal kong aliwan, ang anime. Naging kalapit ko ang Youtube, lalo na noong pinapalabas na ang Naruto Shippuden, ang bagong serye ng isa sa mga pinakaaabangan kong anime. Pero noong na-ban ang Shippuden sa Youtube, unti-unti na rin akong nawalan ng interes sa Youtube. Sa ngayon ay mahilig pa rin ako sa Naruto, at nakikipagkita ako sa Internet upang pag-usapang ang lahat ng maaari kong malaman tungkol sa Naruto. Kinahuhumalingan ko ngayon ang pag-download ng manga (komiks ng mga Hapon) at pagbabasa sa leafninja.com, isa sa mga pinakadetalyadong na site ng Naruto na alam ko.

*********

Naging saksi ang Internet sa maraming aspeto ng pagkatao ko. Naging bahagi siya ng tagumpay ko noong hayskul, ng pagsisikap ko ngayong kolehiyo, ng paghahanap ko ng libangan at mapaglalabasan ng tinitimping sama ng loob, at ng paghabol ko sa mga deadline at matatayog na pangarap. Matagal-tagal ko pa siyang makakarelasyon, at sa tingin ko ay baka panghabambuhay na. Marami pa akong hindi nakikita sa kanya, at marami pa siyang hindi nakikita sa akin. Hindi ko pa nakikilala ang Multiply, Tickle, at Limewire. Kaya naman sa palagay ko ay matagal-tagal pa ang aking pakikipagkilala ko sa kanya. Bagaman halos lahat na ata ng aspeto ng buhay ko ay nakakabit sa Internet, sinisigurado ko pa ring di ko nalilimutan ang mga libro, magasin, pahayagan, programang panradyo at pantelebisyon. Mula pagkabata ko pa lang ay sila na ang mga unang takbuhan ko para sa mga takdang aralin at proyekto, sa mga impormasyong makatutulong sa pag-unlad ng aking kamalayan. Dagdag ang Internet, hindi kapalit. Kaya lang parang puro Internet ang bukambibig ko ay dahil tungkol sa kanya ang sanaysay na ito. Kung gusto mo, gagawa pa ako ng mga sanaysay para sa mga libro, magasin, pahayagan, programang panradyo at pantelebisyon; sandali lang a, magninilay muna ako. Anupaman, sa harap ng matinding pagbabago, alam kong ang mga kaibigan kong ito ang tutulong sa akin habang tinatahak ko ang daan tungo sa kinabukasan.

TaMiS nG LeChe FlAn gAyA ng TaMiS ng LiManG kWenTo

Limang kuwento ng limang isip na nagbuklod upang sa iyo'y isang kakaibang halo-halo ang ihatid. Ito ang mga maikling kuwento na tungkol sa buhay ng mga karakter na inimbento ng aming isipan--mga pagkataong ginagawa gamit ang pinagsamang kapangyarihan ng imahinasyon at realidad. Ibat-ibang pagkatao, iba't ibang tagpuan, iba't ibang manunulat. Iba't ibang ugali at paniniwalang matatagpuan sa bawat bibitiwang salita. Ibang klase ng tamis. Tamis na nakahuhumaling sa taong umiibig sa panitikan. Tamis na perpektong pandagdag sa iyong halo-halo. Ito ang tamis na panapat sa tamis ng iyong paboritong leche flan. Isa lang ang kahulugan.

Madadagdagan na naman ng isa ang populasyon ng mga taong prone sa diabetes. Pero biro lang yon. Titikman mo pa rin, di ba?

tamis ng buhay

Paano Lumabas ang Baby sa Tiyan ng Mame?

Suzette Dagli

August 11, 1998

Dear Diary,

Napagtawanan ako sa klase kanina. Kasi ba naman nang tanungin ako kung ano ang unang lumalabas sa sanggol kapag ipinapanganak, ang sagot ko ay puwet. Sabi kasi ng mommy ko at mga tita noong ipinanganak daw ako puwet ang una sa akin. Pati si Ma’am Oyson, ang teacher naming sa EPP, napatawa rin at ulo o paa kapag suhi raw ang tamang sagot. ‘Yan kasi, dapat hindi talaga ako masyadong madaldal. Pero alam kaya talaga ng mga kaklase ko kung ano ang unang lumalabas kapag ipinapanganak ang baby o tumawa lang sila?

suzy

(Ding dong ding dong) “Ka Nida, tao po!” tawag ng mama sa labas ng aming gate matapos niyang patayin ang motor ng dalang tricycle.

Lumabas ako at tiningnan kung sino ang dumating. Hindi ko siya kilala. “Mame, may naghahanap po sa’yo!” malakas kong tawag sa aking ina na nasa kusina.

Ang aking ina ay isang midwife o komadrona, nagtatrabaho siya sa Barangay Health Center dito sa aming barangay. Kilala siya sa aming lugar dahil nagpapaanak siya. Maraming tao dito sa aming bayan, lalo na sa mas malalayong barangay, na walang pera at walang pambayad sa ospital. May programa rin ang Department of Health na turuan ang mga tao na huwag tumawag ng mga hilot o mga magpapaanak na hindi nagkaroon ng pormal na pagsasanay at pag-aaral ng pagpapaanak upang maiwasan ang mga problema tulad ng pagkamatay ng babaeng nanganaganak at sanggol at pati na rin impeksyon at iba pang komplikasyon. Sanay na akong kinakaon ang aking ina para magpunta sa bahay ng manganganak at kung minsan pa ay malalim na ang gabi at minsan nama’y may buntis na nagpupunta sa bahay namin kung wala sa Center ang Mame.

“Ano malimit na ba raw ang pagsakit ng tiyan ni Marilyn?” tanong ng Mame sa mama.

“Oho raw” sagot ng lalaki na halatang kinakabahan.

“Nagpa-ultrasound ba siya? Sabi ko kasi noong isang linggo nang magpunta siya sa Center ay magpa-ultrasound” usisa ng Mame sa mama.

“Hindi po e” sagot ulit ng mama na ngayon ay mukha namang nahihiya.

“Siya, intayin mo ako at magbibihis lang” pumasok ang Mame sa kwarto para magbihis at sumunod ako “Mame, saan ka pupunta? Taga saan ung manganganak?” tanong ko sa kanya habang inaayos ang gamit niya.

“Doon lang sa Ilaya, makaliban ng tulay” sagot niya.

Mag-aalas-diyes na nang dumating ang Mame at narinig ko ang usapan nila ng aking ama mula sa kwarto.

“Kaawa-awa ‘yong nanganak, walang nakahandang gamit kahit kaunting pera ay wala rin. E paano kung ma-ospital? Ang sahig ng bahay ay lupa at ang papag ay sira-sira pa.” pagkukuwento ng Mame.

“Anong sabi ng asawa?” usisa ng Dade.

“Ano pa nga ba? Sabi ay magdidilihensya pa raw ng pera. Naku! Yung lagay na ‘yon baka mangutang pa kung makakabayad sa mga ginamit na gamot sa panganganak pero malamang ay hindi na makakabayad ‘yon. Doon sa sinundan ay P200 lang ang naibigay at pang-anim nang anak ‘yan e.”

Kinabukasan pagkagaling ko sa paaralan ay tinanong ko kung nasaan ang Mame, kasi lagpas alas-singko na ay wala pa siya sa bahay. Sabi ng Ninang ko na nakatira sa kalapit na bahay, nagpapaanak daw ulit ang Mame. “Ang dami namang nanganganak” nasabi ko sa aking sarili. Ilang sandali pa ay dumating na ang Mame at itinanong ko sa kanya kung saan siya nagpaanak. Galing pala siya roon sa Burol, medyo malayo mula sa bahay namin. Ang nanganak sabi ng Mame ay bata pa, 16 pa lang at iyak nang iyak habang nanganganak, nakabitin sa nanay niya.

“Kawasa, batang-bata e nagpabuntis tapos ang asawa naman ay bata pa rin. Pinag-aaral, pag-aasawa ang inatupag” sabi ng Mame sa Ninang.

August 12, 1998

Dear Diary,

Parang nakakaawa naman ‘yong babaeng nanganak kanina. Magte-ten years old pa lang ako tapos siya 16, halos anim na taon lang ang tanda niya sa akin. Napakahirap siguro manganaak…ARAY! Parang katulad noong mga nakikita ko sa TV. Ang hirap naman palang maging girl, lalo na kapag manganganak na. Tapos magkakameron ka pa…pano kaya pag nagkameron na ako? E di bibili ako ng napkin? Parang nakakahiya pero para ring exciting. Kasi si Leah ‘yong kaklase ko nagkameron na dalagang-dalaga na talaga siya.

Suzy

Pagpasok ko sa iskul, bago magsimula ang klase ay nagtutuksuhan ang mga kaklase kong lalaki. “Uy! Uy! Crush mo pala si ano ha!!”

Lumapit ako sa kanila at sumingit sa usapan nila “Ano? Sino?”

Tumigil sila at namula. Nakakatawa ang itsura nila kasi para silang nakakita ng multo.

“Wala! Bakit namin sasabihin sa’yo? For boys only!”

“Ok bahala kayo. Para nagtatanong lang e.”

Pero bago mag-recess ay nalaman ko rin kung sino ang pinag-uusapan nila. May crush daw sa akin si Melvin.

August 13, 1998

Dear Diary,

Crush?? Dati noong grade 1 si___tapos si____. Pero ano ba dapat ang maramdaman ko? Hindi ko naman sila crush. Kasi parang mga pinsan ko lang sila o kaibigan pero kung artista pa siguro.=) Ako ngayon wala pang crush kasi hindi ko pa nakikita ‘yong gusto ko. Pero nakakilig ding isipin na may nagkakagusto sa akin.

Suzy

Itinago kong mabuti ang diary ko sa ilalaim ng kama at naku kapag nakita at nabasa iyon ng kuya ko sigurado pagtatawanan at tutuksuhin ako.

(Ding dong ding dong ding dong) “Grabe naman mag-doorbell” tinawag ko si Kuya para siya ang magbukas ng gate .

“Sino po sila? Bakit po?” tanong ni Kuya sa dalawang babae at isang lalaki sa labas ng gate namin. Alas-9 na, ang gabi na naman ng bisita.

“Si ka Nida ‘toy, may kasama kaming manganganak, andito sa dyip” sagot ng isa sa mga babae.

“Mame, may manganganak daw, kasama na nila” sabi ng kuya ko sa Mame sa pinto habang nasa loob ng banyo ang Mame.

Nagmamadaling lumabas ang Mame at hinarap ang mga dumating na ngayon ay nasa terrace ng aming bahay. Maya-maya ay bumaba ang isang babae na may malaking tiyan na para bang mahuhulog na ang laman ng kanyang tiyan. Pangibit-ngibit siya habang naglalakad at hinubad and tsinelas pagsapit sa bunsuran ng aming bahay.

“Malimit na ba? Anong klaseng sakit ‘yon bang abot-abot na?” tanong ng aking ina sa manganganak.

“Paano magaabot-abot ang sakit?” Itatanong ko sana pero baka di ako masagot agad, saka na lang.

Pumasok sila sa bahay at ipinakuha ng Mame sa Dade ang banig na plastic na nakatago sa kwarto nila at inilatag sa sahig sa gitna ng sala namin.

“May dala ba kayong mga panlatag o kumot?” tanong ng Mame sa dalawang babaeng kasama.

“Meron po” sagot ng isa at lumabas para kunin sa dyip ang gamit.

“Lumusong na nga po kami dahil mahirap po kapag doon pa sa bundok manganganak. Mahirap ang pagkaon sa inyo at baka madala pa sa ospital ay mahirap mag-biyahe kapag gabing-gabi na” sabi ng lalaki na asawa pala ng manganganak.

Pinahiga ng Mame sa banig ang babae at matapos eksaminin ay sinabi niya na manganganak na raw talaga ang babae. Dahil sa hindi na maaring dalhin pa sa center ang babae ay sa bahy na naming mismo siya paanakin.

“Neng matulog ka na at may pasok ka pa bukas” sabi ng Mame sa akin at pumasok na nga ako sa aking kwarto na kalapit lamang ng aming sala. Gusto ko pa sanang maood ng panganganak pero hindi raw pwede ang bata manood.

Pagkapasok ko sa aking silid ay kinuha ko ang aking diary at nagsimulang magsulat. Kasabay ng tunog ng aking ballpen habang nagsusulat ay ang tunog ng mga daing ng babaeng nanganganak—ang lalim ng kanyang mga paghinga, ipit na boses at pati ang pagkabog ng kanyang diddib ay tila naririnig ko na rin. Hindi ko maiwasan na magtaka kung ano ang nagyayai sa labas kaya’t dahan-dahan akong sumilip mula sa aking kwarto. Sa pagsilip ko ay nakita ko kung paano lumalabas ang baby.

Nakakatakot. Tila isang kababalaghan ang aking nakita. Magic pero medyo suspense at may halong horror. Dahil dito ay ipinikit ko ang aking mata at sa halip ay pinakinggan na lamang ang mga susunod na pangyayari. Ang tibok ng puso ko ay bumilis, tsug-tsug, tsug-tsug…hanggang sa ito na lang ang naririnig ko nang biglang narinig ko ang isang bagong tinig sa gitna ng tinig ng mga matatanda sa labas—iyak ng isang sanggol. Muli kong binuksan ang aking mga mata at nakita kong inihiga ng aking ina ang isang marungis at duguan na sanggol. Nakakabit pa sa sanggol ang kanyang pusod. Namumula ang kanyang balat ngunit ang kanyang buhok ay maitim, nakapinid ang mga mata at di pa rin tumitigil sa pag-iyak.

August 14, 1998

Dear Diary,

Grabe! Alam mo ba may nanganak dito sa amin at hindi talaga naming kamag-anak o kaibigan. Pasyente ng Mamae sa Center. Ngyaon lang ako nakakita ng nanganganak at ganoon pala lumabas ang isang baby. Pero paano nangyari na isang buong sanggol lalabas sa isang tao. It’s a miracle!

Noong nanganak kaya ang Mame sa akin, ganoon din kaya kahirap at kasakit? Kapag ako kaya? Kakayanin ko kaya?

Ang mga boys hindi manganganak at kung alam lang nila kung gaano pala kahirap manganak, magpapasalamat silang boys sila.

Kaya dapat talaga nating pahalagahan ang mga Mommy.

Masaya siguro maging midwife dahil ang kanyang mga kamay ang unang hahawak sa isinilang na sanggol.

Ang galing ng Mame ko!

Suzy

Kinabukasan, paggising ko ay nandoon pa ang nanganak at nagpapadede ng kanyang sanggol. Ngumiti ang babaeng kagabi lamang ay hindi makangisi kahit kaunti. Lumapit ako sa kanila upang tingnan ang baby. Ang ganda niya at ang liit-liit ng kanyang kamay. Ang daliri niya ay parang maliit na sanga ng halaman at napakalambot ng kanyang balat parang ‘yong nasa commercial ng Johnson’s. Banayad at payapa ang paghinga niya habang nasa dibdib ng kanyang ina.

Lumapit ako sa Mame at yumakap sa kanya, yakap ng pasasalamat at pagmamahal.

mukha ng buhay

Buhos ng Ulan Junicynth Paula "Jau" Agon

Ayaw ko munang umuwi sa aming bahay, masama ang aking loob sa maraming tao, sa aking mga kaibigan, sa aming mga kasambahay, pati na sa aking mga magulang. Lagi na lamang akong mali. Hindi ko maintindihan ang aking sarili kaya mananatili muna ako rito. Kung ako’y may suliraning dinadala, ditto lamang ako tumutungo sa isang tahimik na lugar upang magpahinga. Sa ilalim ng isang punong malaki. Sa mataas na bahagi ng isang burol ako’y nakaupo. Pinagmamasdan ko ang dahan-dahang paglubog ng araw. Ang mga kulay na kahel, ube, at asul ay mistulang magpapagandahan sa kalmadong kalangitan.

Napakaganda! Kasabay pa nito ang tila paghaplos ng alamig na hangin sa aking mukha. Napakagaan, napakalambing.

Ngunit sa akig paggising, ang bawat senaryong aking unang nakita ay tila nag-iba. Ang dating punong maganda ay tila nalalagasan ng napakaraming dahon, at ang tangi ko na lamang natatanaw ay ang madilim at makakapal na ulap na bumabalot sa kalangitan na nagdadala ng malakas na ulan.

Napakaingay! Ang tangi ko ng naririnig ay ang malakas na buhos ng ulan at mga kulog na dumadagundong. Nakakatakot ang mga limilinyang mga kidlat sa kalangitan. At eto ako, nakatayo sa gitna ng ulan at basang basa.

Sinubukan kong humanap ng masisilungan. Kumatok ako sa mga bahay na malapit sa aking kinaroroonan. Ngunit dahil nasa bakasyunan ang karamihan ngayon, wala ni isa ang nagbukas sa akin. Kaya napilitan akong bumalik sa aking pinagmulan. Pilit kong isinilong ang aking katawan sa ilalim ng puno na wala ni isang dahon. Ramdam na ramdam ko ang walang kaparis na lamig na tila nagpapabagsak sa aking katawan. Hindi ko mapigilan ang tila sasabog na emosyon na aking nararamdaman, marahil diahil na rin sa magkahalong hirap, takot, at lungkot. Gumiti ang luha sa aking mga mata hanggang hindi na napigilan ang pagtulo ng mga ito.

Ang aking naitanong na lang sa aking sarili ay kung ako ba’y nagging masama kaya gayun na lamang ang aking nararanasan. Ilang sandali lamang ay nakaramdam ako ng telang ibinabalot sa akin. Sa aking pagmulat ay nakita ko ang kaibigan kong si Ric-ric.

"Tahan na, ngumiti ka na," anya.

"Paano naman ako ngigiti sa ganitong pagkakataon?"

"Alam mo magpray ka lang kay God magging ayos din ang lahat."

Hindi niya ako iniwan hanggang timila na ang ulan. Sa panahong magkasama kami, hindi na ulit kami nag-usap. Hinahayan niya lang ako mag-isip pero ramdam mo na nandiyan lamang siya.

"Paano wala ng ulan, uwi na tayo?" tanong niya.

"Magulo pa rin ang isip ko pero siguro nga may mali din ako. Uwi na tayo."

fwekfkp[fwfp

General Cleaning

ni Joshua Lorraine Soriano

“General cleaning tayo bukas” paalala ni ma, “Linisin bawat sulok ng bahay, ayusin ang mga gamit na itatago sa bodega. Lahat tayo ang maglilinis walang magdadahilan.” Sumimangot si ate at nagtulog-tulugan si bunso.

Sumikat na ang araw. “Bug bug” katok sa pinto. “Gising na! Kumain na kayo at simulan na natin maglinis para marami tayo matapos ngayon.” Sigaw ni ma. Pagkatapos kumain nagbihis na ako at naghilamos. Ako ang inassign para magtanggal ng gamit sa mga kabinet. Inuna ko ang sa kwarto ni mama; mga lumang laruan namin ng aking ate ang unang nakita. Nakita ko si Barbie na aking kinalbo at ang baby doll ko na mahal na mahal ko noon na binigyan ko pa ng pangalan na Samantha. Dati ay di ako makatulog paghindi katabi ang aking manika. Sa isang maliit na bag nakita ko ang aking trumpo at ang aking laruang spiderman na binigay ng aking pinsan. Noong kami ay mga bata magkakasama kami ng aking mga pinsan sa ina sa iisang bahay kasama namin doon ang aming lola, siya ang nagbabantay sa amin habang nasa trabaho ang aming mga magulang. Ako ang bunso sa mga magpipinsan noong panahong iyon at karamihan ng aking mga pinsan ay mga lalake kaya ang mga laruan nila ay ipinapahiram nila sa akin. Sa pagkakita ko sa laruang spiderman naalala ko kung paano napa-saakin ito. Niyayabang ni kuya Zito sa amin ang apat niyang mga laruang spiderman na ibinili sa kanya ng kanyang ama. Inggit na ingit kami, hinihingi namin ang isa sa kanya, sa pagiging sutil ng aking pinsan ay binigyan niya kami ng dare kapag daw tumalon kami sa bubong at nakatalon sa puno sa tabi ng bahay na parang si spiderman ay bibigyan daw niya ng isa. Umayaw ang tatlo kong kuya, pinilit nila ako gawin yung dare para mahiram nila sa akin ang laruan. “1-2-3 go!” bulong na sinabi ni kuya Oue “talon!.” “Joshua!!!!!” sigaw ni grandma, nang dinilat ang mga mata, lupa ang aking nakita nanakit ang siko at tuhod. Sa pagkarga sa akin ng aking yaya nakita ko ang dugo sa siko at ako ay napahagulgol sa takot sa dugo. “Marilen ang anak mo tumalon sa bintana nalaglag!” sabi ni lola “nagloko nga ubing” kanyang idinagdag. Ito ang isang alaala na nakikita sa isip tungkol sa aking lola. Napatingin ako sa peklat sa kaliwang siko, naalala ang pagtahi nito ng aking tita na walang anesthesia. Sa muling pagkalikot sa cabinet nakita ko ang dimpo na pinapangkuskos ko sa aking katawan pag naliligo. Napatulala ako at naalala ang unang pagpapagalit sa akin ni grandma noong ako ay tatlong-taong gulang. “Ligo na Joshua para makatulog ka na iha” sabi ni lola habang nagaayos ng mga panyo na kanyang koleksyon mula pa siya ay dalaga. Napakasinop ng pagkakatiklop ng mga ito walang kahit isang gusot na makikita at parepareho ang pagkakatiklop, pantay-pantay pa ang mga dulo. Pasimple siyang nagbabantay sa akin habang isa-isa ko tinatanggal ang aking damit. Pagkatapos ay hubad akong tumayo sa inidoro para maabot ang sabon na kaamoy ng buhok ng aking mama na naaamoy ko kapag siya ay nagpapatuyo ng buhok. Naiihi na ako kaya madaling tumalon pababa ng inidoro, naalala ko ang paraan ng pagihi ng aking mga pinsan, nakikita ko silang umiihi na nakatayo sa pagiging curious ay ginaya ko sila. “Joshua!!!” galit na sigaw ni lola, ‘yon ang unang beses ko nakatikim ng palo ng stick. Paiyak ako nagsumbong sa aking yaya. “Joshy! Bilisan mo diyan at magmerienda na tayo!” yaya ni ma. Sa pagaayos ng gamit para hindi nakakalat pagiiwanan ay nadampot ko ang bestidang kulay pula na ibinili sa amin ni mama na magkapareho pa kami ni ate. Hindi ko gusto ang bestidang ito. Una ko itong sinuot sa kaarawan ni kuya Gudov. Ayaw na ayaw ko ang bestidang iyon dahil makati ito sa braso at kili-kili. Lagi kaming pinagkakamalang kambal ng aking ate dahil pareho parati ang aming mga sinusuot pagkami ay umaalis. Sa pagtayo may naapakan ako. Sa pagdampot ng naapakan ay ito pala ang make-up kit na Barbie na regalo ng aking pinsan na si ate Ces. Halos ubos na ang laman ng make up kit. Wala na ang kulay pink na lipstick na aking paborito at ang kulay berdeng eye shadow na pinakagusto. Sa walong taon na kaarawan ko ito irinegalo sa akin. Dinadala ko ito sa school at paglalaruan namin ng aking mga kaibigan. Inilalagay namin ito kapag recess. Sabay sabay kaming papasok sa c.r at isa isa kaming maglalabas ng make up na kinuha sa kagamitan ng nanay o kaya ibinigay sa amin. Paglalaruan namin ito at ilalagay sa mukha. Pagtumunog na ang bell madalian namin ito itninatanggal. “Joshy! Merienda na!!!” at madaling tuamakbo sa kainan.

makinig sa aming kuwento

HAPI 12TH BERTDEY!

ni Aja Gulto

“OK class, ano’ng gusto ninyong maging paglaki n’yo?”

“Manny?”

“Gusto ko pong maging doktor.”

“Maganda ‘yan. O sige, Sonny.”

“Ahm, titser po.”

“Aba, si Lou naman.”

“Businessman, ma’am.”

“Hmm. OK, Sef?”

“Presidente ng Pilipinas!”

Nagtawanan ang lahat sa sagot ng bawat isa, lalo na sa sagot ni Sef. Samantala, nanatiling tulala at walang imik si Nathaniel na nakaupo sa likuran, malapit sa bintana na tila ba kinakausap ang mga punong sumasayaw sa ihip ng hangin.

“Nat? Ikaw naman. Nat?”

“Ahm, paglaki ko…”

“E kung lalaki ka pa!” singit na pangungutya ni Lou.

“Lou! O sige, Nat, tuloy.”

“Paglaki ko, gusto kong tumanda.”

Bakas sa mukha ni Ms. Alejandro na hindi ito nasiyahan sa sagot ni Nat, at tila nalito pa. Tuluyan nang tumungo sa pagtuturo ng ibang paksa si Ms. Alejandro at unti-unti na ring humupa ang tawanan sa buong klase.

Pagkatapos ng klase, habang nakaupo sa ilalim ng puno ng akasya’t naghihintay ng sundo ay nilapitan si Nat ng kanyang mga kaklase at inaya niya ang mga itong makipaglaro sa kanya. Subalit tumalikod lamang ang mga ito at nagpatuloy sa pakikipagtakbuhan, habang sumisigaw ng “diyan ka na lang lolo, baka rayumahin ka pa!” at saka nagtawanan.

Nagpanggap na lamang si Nat na hindi narinig ang panunukso ng mga kaklase. Binuksan niya ang kahong kanina pa tangan, saka ngumiting may bahid ng pagkalumbay at panghihinayang. Ilang saglit pa’y binungkal niya ang lupa gamit ang kutsarang nasa kanyang lunch box. Sa tapat ng puno ng akasya ay ibinaon niya ang kahon, kasama ang ilang patak ng luha mula sa kanyang mga malalamlam na mata.

Kinabukasan, habang recess ay masayang inanunsyo ni Nat na inaanyayahan niya ang kanyang mga kaklaseng dumalo sa pagdiriwang ng kanyang kaarawan, ilang araw na lamang mula ngayon. Nagpatuloy lamang sa pagkain at pakikipaghuntahan ang kanyang mga kaklase, kung kaya’t malungkot na bumalik si Nat sa kanyang pagkakaupo.

Dumating ang kaarawan ni Nat, ngunit wala pa siya sa klase. Ilang minuto bago magsimula ang klase ay may kumausap kay Ms. Alejandro.

“Ms. Alejandro?”

“Mrs. Gonzalez, kayo po pala. Ano pong kailangan n’yo?”

“Ahm, ipapaalam ko lang na hindi na makakapasok ang aking anak na si Nathaniel, magma-migrate na kasi kami sa U.S., biglaan nga e. Mamaya na ang flight namin. Kayo na lang ang bahalang magsabi sa kanyang mga kaklase. Salamat.”

“Sige po, ako na po ang bahala. Have a safe trip po.”

___________________________________________________________________

Republic of the Philippines St. John Computer College San Juan, Metro Manila Presents this Certficate of Recognition To Luisa O. Villanueva For having successfully met the requirements for the degree Bachelor of Science in Computer Science Given this 11th day of April, 2007.

___________________________ ______________________________ Mr. Enrique V. Rivera Ms. Grace Hernandez Administrator College Dean

___________________________________________________________________

“Luisa, OK na ba ‘tong diploma mo? Maki-check nga.”

“OK na ‘yan, ang galing mo talaga Doc Manny. Saan ka ba nag-aral ng pagkadoktor, ha?”

“Sa Recto School for Doctors.”

“Hehe, patawa ka talaga Kuya Manny. Di nga, saan ka nga nag-aral?”

“Dalawa’t kalahating sem lang ang nakuha ko sa ComSci, diyan lang sa tabi-tabi. Tinamad na ko nung third year e, kaya ito, inaapply ko naman ‘yung natutunan ko dito sa Recto.”

“Ah, o sige po mauna na ko. Salamat!” - - o - - o - - “Suki, may Spiderman 3 na ba kayo?” “Yung DVD copy, ha?”

“Sef, ikaw pala. Siyempre, bago pa ipalabas sa sine e meron na kami.”

“O sige, pa-testing ha. Siya nga pala, balita ko halos lahat daw ng tindahan ng DVD dito sa Quiapo e kay Lou? Lucito Tan?”

“Ay, oo. Naging kaibigan at kasosyo niya kasi ‘yung intsik na may pagawaan ng pirated DVD e. Malakas ang kapit kaya hindi natitimbog ng OMB.”

“Ah, kaklase ko kasi ‘yun nung grade 6. Asensado na pala ‘yung ungas na ‘yun. Makikumusta mo ko sa kanya minsan, ha?”

“Sige, suki. E ano na ba pinagkakaabalahan mo ngayon?”

“Eto, parang presidente sa compound namin. Kargo ko kasi lahat e, ‘yung mag-ina ko, ‘yung pamilya ko, pati kamag-anak ng misis ko. Akala naman nila e ke laki-laki ng kita ko sa pabrika. O sige, kunin ko na ‘yan.” - - o - - o - -

“Hello, Manang Ising, kumusta naman diyan? Bukas na ang flight namin pabalik ng Pinas. Makihanda na ho ‘yung kwarto namin, ha? Siya nga pala, makisabi sa secretary kong kontakin niya si Detective Razon at mag-set ng appointment para sa’min sa isang linggo. Salamat.”

“Sige po, ma’am. Aayusin ko na po ang lahat. Ingat po sa biyahe.” - - o - - o - - “Good morning, Mrs. Gonzalez.”

“Good morning din. OK, Mr. Razon, mabilis lang ito. Narito ang listahan ng mga taong kailangan ko, know their address and contact numbers. I’m giving you one month, kailangan nasa harap ko na sila by July 7. Salamat.” 1. Emmanuel G. Calayan

2. Sonny C. Roco

3. Lucito A. Tan

4. Joseph V. Ramos

Deadline: July 7, 2007 - - o - - o - - “Magandang umaga sa inyong lahat. Ako si Mrs. Lea Gonzalez, ang mommy ni Nathaniel. Kaklase n’yo siya noong grade 6, kung naaalala n’yo pa.”

“Ah, ‘yung genius nating kaklase na laging nasa sulok at ‘yung tipong di makabasag pinggan,” masayang sagot ni Lou.

“E nasaan na po ba si Nat? At saka bakit n’yo po kami pinapuna dito?” tanong ni Sonny.

“Sa Sabado pa kayo magkikita-kita. May ipapakita ako sa inyo, may pupuntahan tayong lugar. Mang Tom, makihanda na po ‘yung kotse.” - - o - - o - - “Narito na tayo.”

“Aba, hindi pa rin nagbabago ang itsura ng St. Augustine Academy, ah?”

“Gumanda naman kahit paano, no!”

“Tingnan n’yo, buhay pa rin ang puno ng akasya na tinatambayan lagi ni Nat!”

Lumapit si Mrs. Gonzalez sa puno, lumuhod at nagsimulang maghukay. Taking-taka ang apat sa ginagawa ng matandang babae at namangha pa nang pagharap nito’y may hawak-hawak na kahon na siya nitong nahukay.

“Kay Nat ito, ibinon n’ya ito bago kami umalis papuntang Amerika. Para raw sa inyo ang laman ng kahong ito.”

Iniabot ni Mrs. Gonzalez ang kahon kay Sef. Ipinaalala niya sa apat na bumaik sa kanyang bahay sa Sabado ng umaga at saka naglakad palayo, habang nakangiting pinagmamasdan ang apat. Binuksan ni Sef ang kahon at nagtawanan silang lahat sa nakita: laruang pangdoktor, maliit na pisarang may kasamang yeso’t pambura, laruang pera, at isang maliit na kwadernong may nakasulat na “president’s planner.”

Parang biglang bumalik sa pagkabata ang apat at tila ba umatras ang oras nang 12 taon. Nanariwa sa kanilang gunita ang araw na tinatanong sila ni Ms. Alejandro kung ano ang gusto nilang maging paglaki.

Si Manny ay nais maging doktor na gumagamot sa mga maysakit, hindi doktor ng mga diploma, pasaporte, at iba pang papeles sa Recto.

Si Sonny naman ay isang marangal at premyadong titser, hindi titser sa isang bulok na eskwelahan na napakababang magpasweldo.

Si Lou ay isang businessman, hindi isang ilegal na negosyante ng mga pirated DVDs.

Si Sef naman ay presidente (ng Pilipinas pa nga e), hindi president eng mga palamuning walang alam kundi magreklamo’t dumaing nang dumaing.

Sa puntong iyon ay unti-unting napalitan ang tawanan ng katihimikan at panghihinayang. Panghihinayang sa pakikipagkaibigang inialok ni Nat na kanilang tinanggihan, panghihinayang sa oras na ginugol nila sa kalokohan, at panghihinayang sa mga pangarap na minsa’y inasam nang lubusan.

“Ano na kaya ang itsura ni Nat ngayon, no? Malamang asensado na talaga siya, no?”

“May pagkasentimental din pala ‘yung nerd na ‘yun.”

“Dapat kumpare na rin natin s’ya ‘pag nagkita-kita tayo ulit.”

Nang makauwi sila sa kani-kanilang bahay, lahat sila’y napaisip kung anon a nga ba talaga ang nangyayari sa mga buhay nila, at may ngiting nananabik sa pagdating ng araw ng Sabado. - - o - - o - - “Magandang umaga po, Mrs. Gonzalez.”

“Buti maaga kayong lahat. Tayo na, makikita n’yo na ulit si Nathaniel.”

Habang nasa kotse ay hindi maikubli ang pananabik ng apat na makitang muli si Nat. sinasariwa nila ang mga pang-aalaska’t kalokohang ginawa nila kay Nat noon, na lubusan na nilang pinagsisisihan ngayon. Pagbaba nila ng kotse ay napalitan ang galak ng kalituhan. Taking-taka ang apat kung bakit naroon sila sa lugar na kanilang kinatatayuan. Nang palapitin sila ni Mrs. Gonzalez ay gulat na gulat sila sa kanilang nakita.

___________________ ~ R. I. P. ~ Nathaniel V. Gonzalez Born: July 14, 1983 Died: October 20, 1995 - A loving son & friend -

---------------------------

Napaluhod silang apat sa puntod ni Nat at di napigilang lumuha. Abot-abot ang panghihinayang nila sa kaklaseng dapat sana’y noon pa ma’y kinaibigan na.

“Pumunta kami noon sa Amerika para ipagamot ang brain tumor n’ya, pero hindi na naagapan. Bago pa siya mamatay, hiniling niya sa’king hanapin ko kayo pagkalipas ng 12 taon upang ibigay ang kahong nahukay natin kahapon, at papuntahin sa kanyang puntod sa ika-24 na kaarawan niya. Birthday niya ngayon, kaya ‘wag kayong malungkot, gusto niya masaya tayo sa araw na ito,” kwento ni Mrs. Gonzalez.

May dalang keyk si Mrs. Gonzalez. Binuhat ito ni Manny at sabay-sabay nilang hinipan ang mga kandila pagkatapos nilang kumanta ng “happy birthday.”

“Hindi po kami nagging mabuti sa anak n’yo, hindi po naming maisip na maaalala pa n’ya kami bago siya pumanaw,” paliwanag ni Sef.

“Gusto lang naman n’ya ng kaibigan. Bago siya mamatay, sinabi n’ya sa’kin na buti pa raw kayo matatayog ang mga pangarap n’yo noon. Kaya ang pangarap daw n’ya e matupad ang mga pangarap n’yo, dahil may buhay at lakas pa kayo. Sana kung di n’yo man naabot ito, gugulin n’yo ang natitira n’yo pang oras at buhay sa mundo upang maabot ang mga ito. Si Nat nga, 12 taon nang wala sa piling natin, pero patuloy pa rin n’yang naaabot ang mga pangarap n’ya. Kayo pa kaya na may buhay pa? magsikap kayo, para kay Nat, at para sa kinabukasan n’yo, abutin n’yo ang mga pangarap n’yo. Salamat sa pagpapasaya sa anak ko sa araw n’yang ito. Sana pagkalipas uli ng 12 taon ay makalabas na sa kahon ang mga laruang ito.” - - o - - o - - CONGRATULATIONS!!

Ten Outstanding Young Men (TOYM)

of the Philippines – year 2019

1. Angelo Agulto – journalist

2. Sonny Roco – dean, UP College of Arts & Letters

3. Louie Razon – soldier, Armed Forces of the Phils.

4. Joseph Ramos – president, Bayan Ko Movement

5. Christian Velasco – entrepreneur

6. Emmanuel Calayan – surgeon, Phil. Gen. Hospital

7. Michael Andres – internationally-renowned artist

8. Lucito Tan – owner, Mini-Go Convenience Stores

9. Aldrin Castillo – congressman, 2nd district (Bulacan)

10. Richard Bautista - lawyer

realidad na kathang-tao

Ang Batong Nakalagak sa Ilalim ng Silong ng Puno ng Kawayan

ni Alexandra Gabrielle Francisco

Paalala: Lahat ng mga buong talata at pangungusap na italicized ay nagmumula sa mga kataga ng ating bida.

Kamalayan. Para sa maraming tao, natutulog pa ang bahaging ito ng diwa nila. Natutulog na nga, tinatabunan pa ng ibang bahagi ng diwa. Kaligayahan, kalungkutan, pagod, at ang mithiin ng pansariling tagumpay—lahat iyan likas na nagigising sa diwa ng isang tao. Pero ang kamalayan? Kung ang mga unang nabanggit ay likas na buhay sa diwa ng tao, ang kamalayan ay hindi. Tulog ito, kailangang gisingin, kundi ay mananatiling tulog habambuhay. Ang lalong masakit, ang kamalayang totoong napupukaw ay bihira. Karamihan sa kanila’y bahagya lamang nagigising—at mas madalas sa hindi ay matutulog muli—o ni hindi dumidilat ang mga mata.

Kaya’t mapalad ang taong gising ang kamalayan. Sa dahilang ito, wala siyang karapatang sayangin ang talinong napunta sa kanya.

Pagkagising

Buong buhay niya, siya’y nakapuwesto sa ilalim ng mga kumakaway na mga sanga ng puno ng kawayan na hinihipan naman ng presko’t sariwang hangin kapag bandang katapusan na ng tag-init. Sinisilungan siya ng kawayan mula sa init ng araw at pinaliligiran ng abot-tuhod na alpombra ng ligaw na damo. Kasama niya ang kanyang mga kauri—mga pito sila roon. Sa malapit ay may umaagos na tubig mula sa isang maliit na batis na tumatagos sa malagubat na bahaging iyon ng Unibersidad. May tulay na nagdudugtong sa magkabilang panig ng batis. Marami siyang kaparis sa Unibersidad. Halos lahat ng kanto sa tinatawag na Acad Oval, makikita mo ang mga kauri niya na kinorte, pininturahan, at pinaligid sa kalsada upang magsilbing pahingahan ng mga estudyanteng lawit-dila sa paglalakad sa Unibersidad.

Pero hindi siya kabilang sa mga “mapapalad” na kinorte, pininturahan at inilagay sa Acad Oval. Binigyan lamang siya ng kaunting hugis, kaunting ukit, at inilagak na doon. Nakatago siya sa liblib na bahagi ng Unibersidad na iniiwasan ng mga mag-aaral tuwing gabi.

Siya ang ating bida. Siya ay isang bato—kasali sa mga batong nagsisilbing upuan ng mga mag-aaral na lawit-dila sa kalalakas sa Unibersidad.

Hindi siya kilala. Wala siyang pangalan, di tulad ng AS Steps. Tulad nga ng nasabi na, liblib ang lugar na kinasasadlakan niya. Madalas din ay nagmamadali ang mga estudyanteng naglalakad dito, lawit-dila sa paghabol sa mga susunod nilang klase sa magkabilang dulo ng Unibersidad. Madalas ay hindi siya pinapansin. Konti lang ang makikita mong liliko mula sa sementadong daan patungo sa buhaghag na damo at uupo sa mga batong yaon. Matagal na siyang nakasalampak sa lugar na iyon. Walang nakakaalam kung kailan siya naitindig. Maging siya nakalimot na rin. Basta pagdating ng bawat bagong mag-aaral sa Unibersidad ay isa siya sa mga una niyang makikita—kung napapadaan ka sa tulay na nabanggit kanina—ngunit hindi mo mapapansin.

Talaga namang hindi siya mapapansin, dahil ayaw niyang mapansin. Ayaw kasi niyang maistorbo sa kaniyang pagkakahimbing. Malaking bahagi ng buhay niya ay alay sa tulog. Kung magising man siya ay dahil iyon sa paminsan-minsang pagbisita ng mga taong naghahanap ng tambayan o pahingahan. Kinaaasaran niya ito. magmumura siya at sasabihin sa sariling, Istorbo. Istorbo sa tulog ko. Layas!

Kaso, hindi naman siya maririnig.

Minsan isang madilim na gabi na kung saan kinubli ng mga ulap ang liwanag ng buwan at inihatid ng mga ito ang malakas na bugso ng ulan, may isang binatang nakalimot sa oras at sa pagdadala ng payong. Sa pagmamadali, dumaan siya sa tulay na malapit sa kinatitirikan ng ating bida. Kumukumpas sa kanyang mga mata ang malalaking patak ng ulan, binubulag siya. Basang-basa na ang dyaket niyang neon color na minana pa sa kanyang ama. Madaling-madali ito. di na siya makapaghintay na makauwi, makaalis sa lamig ng ulan, malasap ang mainit na sopas ng kanyang ina, at makapanood ng paboritong Pangako sa ‘Yo nang nakaupo sa malambot nilang sopa.

Ngunit di na siya aabot pa sa kanilang bahay nang buhay. Sa gitna ng karimlan at sumulpot ang isang malaki’t maskuladong lalaki na may tangang patalim. Tinangka ng binatang umiwas sa daan ngunit nahuli siya ng masamang loob. “Akin na ang cellphone mo,” sabi nito. Umuulan. Masisira ang cellphone kapag nabasa pero binigay pa rin ng binata ang kanyang cellphone. Aalis na sana ang binata ngunit di pa siya pinalagpas . “Pera mo?”

Dito bumilis ang tibok ng puso ng binata. Matrikula niya iyon para sa susunod na semestre. Kapag binigay niya iyon ay hindi siya makakapag-aral.

“Ayoko.”

Isa iyong malaking pagkakamali. Makapigil-hiningang harapan ang nangyari. Binuhos ng binata ang lahat ng kanyang lakas upang makatakas sa gapos ng mga bisig ng kanyang kalaban, ngunit hindi ito naging sapat. Lubos lang talagang malakas ang malaking lalaki.

“Kahit na, hindi ko pa rin ibibigay ang pera.”

Sa huling pagkakataon ay pinilit ng binata na ihagis ang malaking lalaki pabagsak sa batis. Hinawakan niya ang magkabilang-balikat ng malaking lalaki. Binuhos niya ang lakas ng isipan upang maalala ang lahat ng natutunan sa Judo. Binuhos niya ang lahat ng lakas upang maiangat ang higanteng katawan ng kalaban. Matagumpay na sana, kundi lang naagapan.

Bago pa maitulak ng binata ang malaking lalaki pahulog sa tulay, mailabas ng lalaki ang kanyang patalim. Umuulan. Pumapatak ang malalaking patak ng ulan sa patalim, tumitilamsik sa mga bisig ng malaking lalaki, at kumikislap sa gitna ng karimlan.

Manaka-naka’y nabahiran ang puting talim ng pula, at bumulugta ang binatang nahulog sa batis. Nagulat sa kanyang nagawa, parang baliw na naihagis ng malaking lalaki ang cellphone at kumaripas ng takbo, hanggang mawala siya sa pagitan ng mga malalaking patak ng ulan.

Sa lakas ng agos ng tubig noong gabing iyon, natangay ang katawan ng binata nang mga ilang talampakan hanggang mamahinga ito sa tabi ng isang batong nakausli sa ilalim ng tulay, kubli sa paningin ng dumadaan sa tulay. Kinaumagahan, walang nakapansin sa bangkay, kahit na maraming taong dumadaan sa konkretong nasa ibabaw nito. Sa kabilang dako, may isang busabos na batang babaeng nakapulot sa cellphone ng binata na naitapon ng malaking lalaki sa damuhan. Naisip ng batang ibenta ang cellphone upang makakain naman ng lechon ang kanyang ina. Masayang-masaya na sana ang bata kundi lang siya sinabihan ng kanyang kalaro na “Hoy, hindi sa ‘yo ‘yan!” Sa kanyang pagkagulat at pagkakonsensiya ay naipukol ng bata ang cellphone, at tumama ito sa ating bida.

Nagising itong nagmumura. Lecheng mga bata kayo!

Pagkatuklas

Naiirita siya ngayon sa mga maliliit na langgam na gumagapang sa kanyang buong katawan. Pulang langgam ngayon, iyong mga malalaki sa karaniwan at masakit mangagat. Minsan na nga lang siya gumising, ganito pa kasama.

Lumibot ang paningin niya sa paligid. Ganoon pa rin, tulad ng ibang umaga—mga estudyanteng nagmamadali patungo sa susunod nilang klase, ang malumanay na hanging nagpapaginhawa sa mainit-init na panahon. Wala namang kakaiba, liban sa isang bagay.

Tamang-tama ang anggulo ng kinalalagyan niya upang masilip ang mga nasa ilalim ng tulay. Nagulantang siya sa kanyang nakita at napasigaw.

Bangkay!

Nakalimutan na nga niyang hindi nga pala siya maririnig ng mga dumadaang tao, sa kadahilanang isa siyang bato.

Kaligayahan

Hindi malaman ng ating bida kung ano ang gagawin. Lumipas ang mga oras at nakalantad pa rin sa kanyang paningin ang nakahandusay na binata. Mukhang wala talagang makapapansin sa kanya, bulong nito. Tirik na ang sinag ng araw sa tuktok ng puno ng kawayan. Tanghaling tapat at wala pa ring pumapansin sa bangkay, liban sa ating bida.

Tanghaling tapat. Lunch time. May dalawang magkaibigang naisipang kumain sa tapat ng puno. Umupo sila sa ating bida, indian seat, ang posisyon, na lubusang kinabuwisit ng ating bida.

Pero pumasok sa isip niya, Malapit sila. Baka sakaling marinig nila ako.

Hoy! May bangkay sa ilalim ng tulay!

Sumigaw siya sa abot ng kanyang makakaya, pero ni hindi natinag ang dalawang dalaga sa pagkain. Sa halip, habang nginunguya ang shawarma rice na binili nila, nagpalitan sila ng kuru-kuro.

“So sinabi ng pinsan ko,” sabi ng isa. “Why vote? Ang sabi ko, for our country! For our future. For us!”

“Tama ka dyan. At ano ang sinabi ng pinsan mo?”

“Ang haba, e. Wala namang content halos; kesyo dadayain lang naman ang eleksyon, kesyo walang magandang iboboto, kesyo this and that. Wala naman daw mangyayari.”

“Hindi nila maintindihan. Wala silang importance na binibigay sa pagboto.”

“Tama. Karapatan natin ‘yan. We have the power na nga, di pa natin gamitin.”

Ginagamit niyo nga ba talaga nang maayos? Tanong ng ating bida. Hindi na rin lang siya pinapansin sa kanyang mga sigaw ay mas mabuti na lang na sumali siya sa diskusyon, kahit sa isipan lang. Ganito ang ginagawa niya kapag nakaupo sa kanya ang mga aktibista at nag-uusap ukol sa kalagayan ng lipunan. Sang-ayon siya sa karamihan, ngunit hindi sa lahat. Datapwat ganoon ay naniniwala siyang kailangan ng pagbabago.

Ang problema kasi sa maraming kabataan, nagpapatangay sa agos ng nakararami, pagpapatuloy nito. Walang sariling pananaw. Madalas ay kinukuha lamang nila ang panig ng institusyong kinabibilangan o ng pamilya o ng mga kaibigan. Kapag bumoboto ba ay kinikilatis ninyo ang resume ng mga kandidato, o umaasa lang kayo sa pagagwapuhin ng media at ng barkada? Ibinibigay ba ninyo ang mga boto ninyo sa mga alam niyong makakatulong sa bayan at sa mga taong iyon lamang, o kasali ba kayo sa mga taong ang layunin tuwing eleksyon ay kumpletuhin ang line-up kahit na alam niyang walang matinong gagawin ang iba sa mga kandidatong isinulat niya sa balota?

Tanggapin na ninyo na nadadaya talaga ang eleksyon. May ginagawa ba kayo? Binabantayan ba ninyo ang boto ninyo?

“Nag-watcher ka ba nung eleksyon?” tanong ng isa sa dalawang babae.

“Hindi, e,” sagot ng unang nagsalita sa kanila kanina. “Nag-beach kami pagkatapos bumoto.” O kita, wala naman pala, patuyang sambit ng ating bida. Wag na ninyong asahang may magagawa pa ang inyong boto.

“Maiba tayo ng usapan. Napanood mo na ba ang Spiderman 3?” patuloy ng isa sa kanilang dalawa.

“Oo naman. Ang guwapo ni Tobey!”

“True, true. Pero mas guwapo si Josh.”

“Sinong Josh? Classmate sa Math 100?”

“Mismo.”

“And kasama mong manood ng Spiderman 3, the greatest, hottest movie of all time?”

“Yes, yes, yes!”

Hawak-kamay. Bungisngis. Tili.

“Ooooo, eeeeeeemmmmmmmmm, geeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee!”

Leche, ang sakit sa tenga ng mga boses ninyo! Pakiramdam ng ating bida ay binabasag ang kanyang mga eardrums. Gusto niyang magdabog, pero hindi pwede kasi nga bato siya.

Putik, ang ganda na ng usapan kanina, e. Bakit ba kailangang mahumaling ng kabataan sa mga bagay na walang katuturan?

Ilang minuto pa ay natapos kumain ang isa sa dalawang magkaibigan. Nagpatuloy pa silang mag-usap tungkol sa mga bagay na pinag-uusapan ng mga kabataan ngayon—TV, gimmick, TV, text, TV, Internet, TV, OPM, TV, liban sa ibang bagay. Paminsan-minsan ay napag-uusapan nila ang pambuburaot ng online registration system na kuripot sa pamimigay ng slots. Mga dalawang beses ay nabanggit muli ang eleksyon.

Mga dalawang subo na lang at matatapos na sa pagkain iyong isa. May lumapit sa kanilang batang babae, iyong nakapulot ng cellphone kanina. Naglahad ito ng kamay.

“Ate, akin na lang iyan.”

Di maipintang nandidiri na ayaw ipahalata ang mukha ng dalagang kumakain. Tumingin siya sa styrofoam na lalagyan, sa kanyang kaibigan, at huli ay sa bata. Matapos ang ialng minutong pag-aatubili, iniabot na rin ng dalaga ang kanyang pagkain, na kinamay ng bata upang isubo sa kanyang bibig.

Kalungkutan.

Lumisan ang dalawang dalaga. Dinig pa rin ng ating bida ang matinis nilang halakhakan.

Leche, mga malalandi.

Andyan na naman ang mga langgam. Marami na sila ngayon, naisip ng ating bida. Ang sarap tirisin, pero si ko magawa. Pano kasi, bato siya.

Kaya mayroong gumawa noon para sa kanya. Dumating ang isa pang babae, mas matanda kaysa sa dalawang nauna, at may hawak na bote ng C2 na walang laman. Parang sasabog na maputlang kamatis ang kanyang namamagang mukha sa kaiiyak. Pag-upo nito sa ating bida, napisa niya ang ilang langgam.

Sumalampak ang dalaga sa ating bida at pinalo-palo ito ng hawak niyang bote. Galit. Frustrated. Naglalabas ng sama ng loob.

Hoy ineng, hindi ako beating bag, inisip ng ating bida. Bato siya.

“I hate you, I hate you, I hate you!”

Ano? Wala akong ginagawa sa yo!

“Go to hell! Buwisit ka sa buhay ko!”

Putris na babae to, kung mumurahin mo lang ako ay wag mo na lang akong upuan.

“Minahal kita, pero di mo ibinalik ang pagmamahal ko!”

Ibalik? Bakit ko ibabalik… teka, minahal mo?

Doon natanto ng ating bida na hindi siya ang tinutukoy ng dalaga kundi, marahil lalaking naging kasintahan niya at iniwan siya.

“Para akong tanga! Binuntutan kita, sinamahan, pinaniwalaan, tapos ganito? Parang basahan mong itatapon?”

Ano ba yun, gasgas na ang linya mo, ineng.

“Ipagpapalit mo lang ako sa…”

Saan? Maaawa na sana ang ating bida sa babaeng iyon. Kaso…

“Ipagpapalit mo lang ako sa pesteng Acads mo!”

Ha?

“Oo, sa Acads! Kesyo wala kang oras para sa commitment, kesyo hindi mo ako laging masasamahan pag may deadline ka. Ang dami mong inexcusable excuses! I hate you! Tanggap ko kung sa ibang babae, eh, basta sa tao. Pero ipinagpalit mo ako sa kapirasong papel na minimithi mong mamarkahan ng uno. Buwisit ka!”

Maaawa na sana ako sa yo. Kaso makitid din ang isip mo. Mahalaga ang pag-aaral. Mas mahalaga ang edukasyon kaysa makipag-relasyon sa puntong ito.

“Hindi mo ba kayang pagsabayin?”

Kung hindi naman niya talaga kaya ay bakit mo pipilitin? Buti ng di ka na niya pinaasa, e.

“Shit ka. I hate you, Josh!”

At patuloy na pinukpok ng babae ang ating bida. Tahimik na lamang nitong sinumpa ang dalaga.

Umalis ka na nga rito. Nasusuka lang ako sa yo.

Mayamaya’y bumalik ang batang babaeng tangan naman ngayon ang isang sakong may laman na mga walang lamang bote. Nilahad ng bata ang kanyang kamay.

“Ate, akin na lang yan,” sabay turo sa bote ng C2.

Dahil nga nagwawala ito, di napansin ng dalaga ang bata. Sa sobrang galit ay patuloy pa rin nitong pinukpok ang ating bida hanggang mapipi ang hawak nitong bote. Initsa ng dalaga ang napiping bote sa kawalan at umalis nang nagdadabog.

Tumakbo ang bata upang pulutin ang bote.

Pagod

Lalong nabuwisit ang ating bida dahil di siya makapagpamasahe. Bato kasi siya. Pero kahit ang mga bato ay nakararamdam din naman ng sakit, at masakit ang palu-paluin ng bote ng C2.

Bumalik na naman ang mga langgam. Magkakamot sana siya dahil makati, kaso bato siya kaya hindi niya puwedeng gawin iyon. Siya namang pagdating ng kanyang tagapagligtas.

Dumating ang isang matangkad na binata, maputi at may itsura. Iyon nga lang, kitang-kita mo ang maiitim na bilog sa kanyang mga mata—halatang nagpuyat para sa isang eksam. Naupo ito sa ating bida, kaya’t nadaganan ang ilang pulang langgam. Wala ang binata sa kanyang sarili. Malamang ay nararamdaman niyang babagsak siya sa eksam na iyon. Matapos magpakawala ng malalim na buntung-hininga, itinaas nito ang dalawang paa at ipinatong sa ating bida. Inilapat niya ang kanyang nananakit na likod sa atig bida at doo’y natulog.

Pagod na pagod siya.

Sige na nga, naisip ng ating bida. Magpahinga ka muna. Mukhang marami kang ginawa. Matapos ang magaling na pagtatapat ng isipan, karapat-dapat ang tulad mo sa pahinga. Sayang pagod ka. Wala akong makukuhan talastasan sa iyo. Mukha pa namang may masasabi kang maganda, kaso hindi mo na kaya. Sige, tulog. Kailangan mo yan.

Lahat naman tayo, kailangan ng pahinga.

Dumaan muli ang batang babae. Kakalabitin sana niya ang binata at hihingan ng kung anumang mahihingi.

Huwag mo nang istorbohin.

Waring narinig ng bata. Lumayo ito at naghanap ng ibang taong mahihingan.

Mag-aalas tres na. Biglang uminit. Ang init na ito ang gumising sa binatang natutulog.

“Ay, nakatulog pala ako. Asan na kaya si Josh? Buwisit, di na naman ako sinipot.”

Pipikit pa sana ang binata nang naramdaman niyang parang may kumurot sa kanya

“Aray.”

May kumurot uli.

“Aray uli.”

Tumingin ang binata sa kinahihigaan niya, sa ating bida. Bigla siyang napasigaw.

“Shit, langgam!”

Umalis ang binata nang nagkakamot ng buong katawan. Nagpakawala ng malalim na buntung-hininga ang ating bida.

Sayang wala tayong napag-usapan. Sayang.

Mithiin para sa pansariling tagumpay.

Kapag ganitong patapos na ang semestre, dumadalang ang mga estudyanteng napapadaan at napapaupo sa kanya. Pano kasi, pakonti na rin nang pakonti ang mga gurong nagkaklase. Pero kaiba ang pagtatapos na ito. Maraming umupo sa kanya.

Sa dami ng pangyayari ay halos nakalimutan na ng ating bida ang bangkay ng di pa nakikilalang binata sa ilalim ng tulay.

Hindi naman yata tama na pabayaan ko siyang mabulok doon. Sa susunod na may dumaan, iyon ang unang-una kong sasabihin sa kanya, inisip ng ating bida.

Agad na nasubukan ang pangakong iyon. Napadaan ang dalawang magkaibigan, parehong binata. Naupo ang isa sa kanila at ang isa naman ay nanatiling nakatayo.

“Minumudmod na nga sa yo ang scholarship ayaw mo pang kunin,” sabi ng nakatayo.

“Wala nga akong balak kumuha ng masteral. Mahirap bang ipaunawa iyon?” sambit ng nakaupo, sabay buntung-hininga.

“Oo. Kasi sayang. Ayaw mo bang makakamit ng mas mataas na antas ng edukasyon? Magpapaalila ka ba sa mga multinational companies nang ganun-ganun na lang.

“E, may magagawa pa ba ako? Kailangan ko ng pera.”

“Ruben, mayaman na kayo.”

“Kahit na! Kailangan ko ng sarili kong pera.”

“Mukha kang pera. Wala na bang mas mahalaga sa yo kundi pera? Hindi mo ba naisip na kapag nag-masteral ka at naging propesor ka ay marami kang matuturuang mga future engineers? Isipin mo, marami kang matutulungan!”

“Ano naman ang mapapala ko doon?” bulyaw ng tinawag na Ruben. “Masyadong maliit ang suweldo ng propesor. Bakit ko pagtitiisan iyon kung may naghihintay namang mas malaking pera sa ibang bansa. Harapin na nating wala nang pag-asa ang Pinas. Sa panahon ngayon, kailangang maging wais. Kundi, walang manyayari sa buhay mo.”

“Hindi lang ikaw ang tao sa mundo, Ruben.”

“Tol, yan ang napapala ng mga sumasama sa mga GA ng mga aktibista. Naiimpluwensyahan ka na ng mga bagay na pipigil sa iyong pag-unlad.”

Natahimik ang kausap ni Ruben. Hindi dahil sa wala siyang masagot, kundi dahil hindi niya matanggap ang sinasabi ng kasama.

“Iba ka sa iyong kapatid.”

“Si Josh? Matigas ang ulo ng batang iyon. Sama nang sama sa mga rallies na yan, kaya kinagalitan ni Ama. Kaya siya namumulubi ngayon sa kolehiyo. Di naman yun ganun dati, e. Tulad ko siya noon, mataas ng pangarap sa buhay.

“Pangarap niyang tumulong.”

“Pangarap niya ang maghirap. Anong nakain nun at kumuha ng Sociology? Mapapakain ba niya sarili niy dun? Maghihirap lang siya at mapagkakamalang NPA. Sinusubo niya ang ulo niya sa panganib. Di na natuto sa pagkakamali ng iba. Sayang, may utak, hindi naman ginamit.”

Makikita ang siphayo sa mukha ng kausap ni Ruben. Tumalikod ito at hindi na tumingin sa kasama. Anupaman, nag-inat na lamang si Ruben at tumingin sa kumakaway na kawayan.

“Ganoon ang lipunan, di ba? Pag malakas ka, mabubuhay ka nang maayos. Pero kapag mahirap ka, aapihin kang iba dahil kaya nilang gawin yon. Pag pinilit mo namang tumulong sa mga mahihirap, either matulad ka sa kanila, o malagutan ka ng hininga sa iyong pagtulong. Di ba puwedeng mamuhay ka na lang nang tahimik, Josh? Sociology pa naman ang kinuha mo, simpleng bagay tungkol sa lipunan ay di mo alam.”

Tahimik na pinakinggan ng ating bida ang buong talastasan. Ngayon ay di na siya makapagpigil na magsalita.

Duwag ka. Ayaw mong harapin ang responsibilidad mo sa lipunan. Oo, responsibilidad. Tungkulin mong ibahagi ang iyong talino sa iba. Ipapamigay mo pa ito—hindi lang sa mga kapitalistang dayuhan—sa pera. Sa maginhawang pamumuhay. Di mo ba nakikita ang mga naghihirap sa paligid mo? Lahat sila, sa palagay ko, nais tulungan ng kapatid mo. Mas magaling siyang tao kaysa sa iyo. Takot kang mawala sa iyo ang kayamanan, ang maginhawang buhay na tinatamasa, ang pagkakataong makamit ang pansariling tagumpay. Mababa ang lipad. Hungkag na isipan!

Muli ay dumaan ang batang babae. Ilalahad pa lang niya ang kanyang kamay ay buong pandidiring sinabi na ni Ruben, “Wala.” Saka ito naglakad paalis.

Sa totoo lang, iho, sambit ng ating bida. Mas mainam pa ang batang iyon kaysa sa iyo.

Malalim na pag-unawa

Kapag gumising ang kamalayan ng isang tao ay uumpisahan na nitong kulitin ang taong iyon. Magtatanong ito ng mga Bakit at Paano, paulit-ulit, makulit. Sa kasamaang palad, patuloy rin tatakpan ng kaligayahan, kalungkutan, pagod, at ang mithiin ng pansariling tagumpay ang kamalayan. Ipit ang boses, hindi naririnig at ayaw pakinggan. Tanging malalim na pag-iisip lang ang magkapagdurugtong sa kamalayan at sa tao.

Medyo palubog na ang araw. Wala nang halos dumaraan. Napansin ng ating bida na bawat nagdaraan ay nagtatakip ng ilong.

Mga tanga, ngayon lang ba ninyo napansing may bangkay sa ilalim ng tulay?

Walang saysay kung magalit siya, sumigaw o anupaman. Hindi naman siya maririnig. Isa siyang bato at walang makaririnig sa mga bato.

Marami akong nais sabihin at ipayo. Alam kong makatutulong ako sa kabataan naliligaw ng landas. Pero pipi ako sa kanila. Walang saysay ang mga kuru-kuro ko dahil hindi naman nakararating sa dapat patunguhan.

Sa kanyang lumbay ay di niya napansing may bagong naupo sa kanya. Naka-indian seat ito at may hawak na papel at panulat. Dinig ng ating bida ang pagkayas ng bolpen sa papel. Tahimik ang dalaga’t nagsusulat nang walang maliw.

Nagsusulat ka ba Ineng? Tanong ng ating bida. Para saan kaya yan? Sayang di ko mabasa. Gusto ko ang mga taong nagsusulat. Magkatulad kasi tayo.

Hindi pinakikinggan.

Para san ba yan?

Alam ng bato na hindi siya sasagutin ng dalaga. Pero nagkamali siya.

“Para sa bayan.”

Hindi makapaniwala ang ating bida. Narinig niya ako?

“Para sa kamulatan ng mga kapwa kong kabataan. Para sa paglalahad ng damdaming makabayan. Para sa paggising ng mga natutulog na kamalayan.”

Namangha ang bato. Kundi lang siya bato…

Sa unang pagkakataon sa kanyang buhay, mangiyak-ngiyak siya.

“Alam kong ipit ang tinig ng manunulat, lalo pag ang kanyang sinusulat ay hindi ayon sa mga nais masulat ng mga makapangyarihan. Tanggap ko yon. Pero hindi ako titigil. Naniniwala ako sa kapwa ko, at nagtitiwala ako sa kapangyarihan ng aking panulat. Darating ang panahon na may makaririnig sa akin, pakikinggan ang aking mensahe, at ibabahagi ito sa iba. Marami iyong kapalit. Pangarap, salapi, marahil pati buhay. Pero di ako titigil. Balang araw ay may makikinig sa akin.

Ibang saya ang naramdaman ng bato. Para siyang nabuhayan ng loob, nagkaroon ng pag-asa sa isang lipunang nalulugmok na sa pagkasira.

Sa unang pagkakataon ay nagkaroon siya ng tiwala sa mga tao. Sa unang pagkakataon ay naramdaman niya kung paano maging tao.

Kahit na isa siyang bato.

Hangga’t may kabataang tulad mo, di dapat akong mawalan ng pag-asa o tiwala. Isa kang mabuting tao. Tunay na bayani.

Napangiti ang dalaga. Ito ang lalong nagpainit sa puso ng bato.

Nagpatuloy ito. Sa ilalim ng tulay ay may sawimpalad na binatang nahulog sa batis at namatay. Kanina pa siyang umaga diyan at walang nakapapansin sa kanya. Pakitignan mo naman kung kakilala mo at kung hindi man ay tumawag ka ng kahit sinong makatutulong.

Tumindig ang babae at lumapit sa kinaroroonan ng bangkay.

Mukhang nauunawaan mo ako. Salamat.

Agad napansin ng dalaga ang umaalingasaw na amoy. Upang makitang mabuti kung ano ang nasa ilalim ng tulay, kumapit ang dalaga sa ilang mga batong nakausli sa lupa at bumaba sa batis.

Katahimikan. Tanging mga huni lang ng ibon ang maririnig at mga awit ng kuliglig.

Nanginginig na umahon ang dalaga at tumakbo pabalik sa sementadong daan. Agad itong tumawag ng pulis. Gabi na. Pinanood ng bato ang mga pulis habang inaahon nila ang namamaga nang katawan, habang nagpapalahaw ang isang babaeng mukhang ina ng bangkay. Pinanood ng bato ang dalawang babaeng hindi makapagsalita, ang babaeng nanginginig sa takot, at ang lalaking napaluhod at napahagulgol. Pinanood ng bato si Ruben na tahimik na pinanonood ang mga pulis habang sinusuri ang katawang iniahon. Pinanood ng bato ang dalagang—iyong napamahal sa kanya—habang minarkahan ng isang luha ang kanyang porselanang mga pisngi.

Tinignan ng pulis ang ID ng bangkay. Nakasuot pa ito sa kanyang leeg. Nakasulat sa puting kard na iyon ang kanyang pangalan.

Mabuti siyang tao. Dapat siyang tularan, sambit ng bato, habang namumuo ang isang malaking uka sa kanyang ibabaw. Iyon ang simbolo ng kanyang pagyuko, simbolo ng kanyang respeto para sa namatay.